IK HERINNER ME
dat mijn vader zei: “De suiker zit zeker nog in de pot?”
Ik was met mijn vader ergens op bezoek en we kregen een kopje koffie aangeboden. Ik zal een jaar of tien, hooguit twaalf zijn geweest, maar hoe jong ik ook was, ik herinner me dat hij dit zei en dat ik dit een grappige, maar ook heel fijnzinnige manier vond om te laten weten dat hij geen suiker in zijn koffie had gekregen. Die vader van mij, wat was hij zachtaardig en invoelend.

Hoezo zachtaardig en invoelend als het om een schepje suiker gaat? Je kunt toch gewoon om een schepje suiker vragen? Dat is toch helemaal geen probleem? Nee, natuurlijk niet, maar ik vind dit toch een heel mooi, subtiel voorbeeld wat in het Boeddhisme ‘mindful speech’ wordt genoemd: zorgvuldig spreken. *
Mindful speech is heel belangrijk en lang niet altijd gemakkelijk.
In therapie-gesprekken bijvoorbeeld, was het altijd heel erg moeilijk om cliënten dingen te vertellen die voor hen pijnlijk waren om te horen, maar die toch gezegd moesten worden. In jargon: ‘om mensen te confronteren.’ Logisch; niemand wil pijnlijke dingen horen. Niemand wil horen dat hij iets niet goed doet, niet goed heeft gedaan of beter anders kan doen. Maar soms was het echt nodig en dan moest je altijd heel omzichtig formuleren, omdat de kans dat de ander dicht zou klappen heel erg groot was. Een enkele keer moest je zelfs in twee stappen werken: je maakte eerst iets minder belangrijks duidelijk en als dat eenmaal goed was doorgedrongen, kon je vertellen waar het je uiteindelijk om te doen was.
Wat voor therapiegesprekken geldt, geldt natuurlijk ook voor ‘gewone’ gesprekken. Als je iets wilt zeggen wat voor de ander niet zo prettig is om te horen, is het heel belangrijk om je af te vragen hoe je dat het beste kunt doen. Hoe zal de ander reageren? Wat kan hij verdragen? Zal hij misschien dichtklappen? En áls hij dat doet, hoe kun je dan weer toegang krijgen?
Je moet dus invoelend zijn; een idee hebben wat de ander kan verdragen én zachtaardig; je moet je woorden zo kiezen dat de ander ze kan horen.
Allemaal best lastig, maar noodzakelijk om iets over te brengen.

Indirect zeg ik hiermee iets over het recht op vrije meningsuiting. Het principe dat iedereen zijn zegje mag doen, zodat er een gesprek kan ontstaan waarin iedereen zich gehoord kan voelen, is heel waardevol. Maar als je begrepen of op zijn minst gehoord wilt worden, betekent dat wel dat je je mening zorgvuldig moet formuleren. En daar ontbreekt het nogal eens aan. Vaak vermengen mensen hun mening met verwijten en denigrerende of zelfs vijandige opmerkingen, waarmee ze de ander tegen zich in het harnas jagen. Daardoor kan er geen begrip ontstaan, laat staan een gesprek. Ik denk trouwens dat veel mensen ook niet echt uit zijn op een gesprek, maar vooral hun mening willen ventileren.
Terug naar de suikerpot. Wat maakte de opmerking van mijn vader nu zo ‘mindful’?
Even snel scannend zie ik drie redenen:
1 Mijn vader beschuldigde de gastvrouw niet. Hij zei niet: “Je bent de suiker vergeten.”
2 Hij stelde zich niet op als de ‘dupe’. Hij zei niet: “Ik lust geen koffie zonder suiker.”
3 Hij stelde zich ook niet op als opdrachtgever. Hij zei niet: “Geef mij nog een schepje suiker .”
Ik geef toe: dit is een inie-minie-voorbeeldje van zorgvuldig formuleren. Niemand zal zich ooit beschuldigd, gemanipuleerd of vernederd voelen als hem om een schepje suiker wordt gevraagd. Maar vergis je niet, dergelijke gevoelens ontstaan heel gemakkelijk wanneer het om andere, belangrijker onderwerpen gaat. Gesprekken worden dan ‘gekleurd’ door die emoties en verlopen daardoor moeizamer of ontaarden eventueel zelfs in ruzies.
Zorgvuldig formuleren heb ik altijd heel belangrijk gevonden, maar naarmate ik ouder word zie ik steeds duidelijker hoe belangrijk het is. Ik maak zo vaak mee dat er van alles fout gaat in de communicatie tussen mensen wat niet fout had hoeven te gaan, als er wat zorgvuldiger was gesproken en geluisterd.
Grappig, dat ik als jong meisje de zorgvuldigheid van mijn vader opmerkte.
Nu ik er wat langer bij stilsta, zie ik dit voorval als een heel belangrijke levensles.
Waar ik mijn vader dankbaar voor ben.

*) De Boeddhistische Zen-leraar Thich Nhat Hanh heeft de vijf ‘aandachtsoefeningen’ geformuleerd, waarvan vierde is: ‘liefdevol spreken en aandachtig luisteren’.
Wat gek dat ik ‘gestoken’ zou reageren als mij dit zou overkomen! Kennelijk ben ik overgevoelig voor kritiek. Ik vind het overigens een heel verhulde vorm van kritiek waarmee men wil zeggen dat ik tekortgeschoten ben, ik zou me op mijn plaats gezet vinden: je bent geen goede of alerte gastvrouw dat je de suiker in de koffie vergeet aan te bieden. Als men gewoon rechtstreeks zou vragen om de suiker zou ik dat veel prettiger en ‘eerlijker’ vinden.
Mijn ouders hadden vroeger een gewoonte die ik als kind aanvankelijk niet begreep, en die ze vooral bezigden als er familieleden of vrienden/relaties mee aten bij het diner. Mijn vader vroeg dan aan mijn moeder: “Paula, is het rood of groen?” Hij bedoelde dan of er nog voldoende van de soep of het hoofdgerecht in de keuken was, zodat hij zelf nog eens kon opscheppen zonder de kans te lopen dat de gasten te kort werd gedaan. Bij het antwoord “rood” (meestal verborgen in een grappig antwoord van mijn moeder) moest hij zich inhouden, bij “ groen” kon hij rustig een extra keer opscheppen. Ik heb deze gewoonte in mijn eerste huwelijk overgenomen omdat mijn man (als politicus) vaak mensen – voor mij onverwacht – mee naar huis uitnodigde om mee te eten. Werkte prima!
Ja, opmerkelijk dat je ‘gestoken’ zou reageren. Weet je zeker dat je dat niet zou voelen als iemand je rechtstreeks zou vragen om een schepje suiker? Overigens denk ik dat zo iemand helemaal niet indirect zou willen zeggen dat je geen goede of alerte gastvrouw zou zijn. Hij wil gewoon een beetje suiker en dat je vergeten was dat te geven is toch helemaal niet erg? Iedereen vergeet wel eens wat.
Interessant, dat je ouders een ‘geheimtaal’ hadden om over dingen te communiceren die gasten niet mochten horen.
Een bijzondere manier om een koekje of gebak af te slaan, niet te nemen die mij bij gebleven is was de opmerking: “Mag ik bedanken?” Zorgvuldig en zachtaardig uitgesproken voorkwam zij een discussie van ach joh, jij kan het wel hebben, of een klein stukje dan. Dat vond ik toch een zuivere manier van praten. De uitspraak van je vader roept bij mij vooral de humor op. Als beelddenker zie ik de beweging dan die nog niet ontstaan is. Suiker die vanuit de pot nog mag verhuizen naar het kopje. Zelf trouwens nog steeds aan het oefenen om zorgvuldiger mijn woorden te laten stromen…….
Oh ja, die ken ik ook: “Mag ik bedanken?” Inderdaad, heel handig om alle mogelijke discussies te vermijden.
Je opmerking over beelddenken treft me! Ik ben ook een echte beelddenker en ik zie inderdaad de suiker als het ware door de lucht vliegen om alsnog in het koffiekopje te belanden! Zeker als kind vond ik dat heel erg grappig.
En ja, het blijft zoeken en oefenen om zorgvuldig te verwoorden wat je wilt zeggen. Zo vergaat het mij ook.
Bedankt Riekje. ❤️
❤️
Dank Riekje,
Ja zeer belangrijk dat zorgvuldig spreken. Maar ik heb wel net als Madeleine liever helderheid in vragen zoals de suiker. Voor onduidelijke en vaak dubbele boodschappen waar ik mee ben opgevoed ben ik alergisch geworden. Ben nog steeds aan het oefenen en bewust luisteren naar wat ik zelf zeg. En vooral HOE. Heb ik niet een onderliggende boodschap?
Dank voor dit weer extra wakker maken.
XXLiefs Heleen.
Ja, natuurlijk, een schepje suiker kun je gewoon vragen. Niemand zal zich beledigd voelen als dat gebeurt. Het gaat mij helemaal niet om die suiker! Maar het gaat om andere dingen die in relaties plaatsvinden. Je hebt gelijk dat dubbele boodschappen heel verwarrend zijn en de communicatie vertroebelen. Maar soms gebeuren er dingen die je aan de orde wilt stellen en dan is het goed om even na te denken hoe je dat het beste kunt doen. Wat dat betreft heb je gelijk als je zegt dat je alert moet blijven luisteren naar bijvoorbeeld onderliggende boodschappen. De toon waarop iets wordt gezegd, doet soms meer dan de inhoud van de woorden.
Lieve Riekje ,
Bij mij komt de opmerking van je vader : “de suiker zit zeker nog in de pot “ ook verkeerd over! Ik voel dit als verhulde kritiek , alsof ik de suikerpot bewust zou hebben dichtgelaten .
“Heb je ook een beetje suiker? Lijkt mij meer op zorgvuldig spreken .
Gewoon een rechtstreekse vraag van iemand die graag suiker in zijn koffie heeft .
Veel mensen drinken hun koffie zwart , ik niet en dus moet ik vaak naar suiker en melk vragen .
Ik ben het met je eens dat liefdevol spreken en aandachtig luisteren heel belangrijk is
In de communicatie tussen mensen .
Lieve groet Liefka
Wat grappig toch dat iedereen weer anders reageert. Maar ja, zo kun je het ook horen: “Je het de suikerpot niet willen openen voor mij.” Nee, dan klinkt zo’n opmerking niet aardig. Natuurlijk vraag je gewoon om suiker en melk als je dat in je koffie wilt. Zal trouwens niemand een probleem vinden.
Maar ja, soms gaat het om minder simpele dingen en dan vind ik het vaak best lastig om goed te verwoorden wat ik te zeggen heb.
Hallo Riekje,
Ik vind het mooi te lezen hoe de die observatie van jouw vaders handelen van betekenis is geweest nu je je de situatie weer herinnert.
En ook hoe humor daarin een rol speelde.
Een fijn weekend, Else
Ja leuk, die humor in die opmerking, vond ik vroeger en vind ik nu ook nog.
Ik realiseerde me pas onlangs, dat dit voorval waarschijnlijk invloed heeft gehad op mijn leven, hoewel ik me dat nooit bewust ben geweest.
Mooii Riekje, Ik zou ook zeker niet zeggen de suiker zit nog in de pot!! ,.ik zou zelf vragen, heeft u misschien nog een beetje suiker.
Komende uit een gezin, waarin je elk woordje wat je zei moest afwegen. Want de vlam kon zomaar in de pan slaan.
Nog steeds doe ik dat, kijken wat ik schrijf, kan ik het zo zeggen, nadenken, weer opnieuw beginnen…vragen kan ik dit zo schrijven,..kwets ik hier niemand mee.
Af en toe kost het veel energie.
Fijne zondag
Ja, natuurlijk, ikzelf vraag ook altijd gewoon om suiker of melk. Het was alleen maar een voorbeeldje.
Wat je zegt over je jeugd, waarbij je ieder woord moest afwegen, klinkt heel akelig. Ik kan me voorstellen dat dit veel invloed heeft op je durf om dingen te zeggen.
Ik hoop voor je dat de mensen om je heen nu minder snel ‘vlam vatten’, zodat je bij hen minder op je hoede hoeft te zijn. Want ja, het kost heel veel energie om jezelf steeds zo te corrigeren.
Ikzelf vraag me trouwens ook regelmatig af of ik mensen al dan niet kwets met wat ik zeg. Om heel eerlijk te zijn: soms kies ik ervoor dingen dan maar niet te zeggen.