Wie ben ik?

Ongeveer 2009. Mijn dochter belt op om me te vertellen dat haar baby voor het eerst duimt. Dat ziet er zo schattig uit. En wat het nog aandoenlijker maakt is, dat ze niet alleen genoeglijk op haar duim sabbelt, maar ook een aaiend gebaar over haar hoofdje maakt. “Als ze haartjes zou hebben, zou ze daar krulletjes in draaien” zegt mijn dochter vertederd. Ik zie het voor me en geniet met haar mee. Wat schattig en wat bijzonder. 
Belt ze even later weer op met de mededeling, dat ze het een en ander ook aan haar schoonmoeder heeft verteld en dat die wist te vermelden dat haar zoon, dus de vader van de baby, vroeger ook zo duimde: een duimpje in de mond en een handje op het hoofd. Nu is het nóg schattiger vinden we.

Einde van het telefoongesprek en terug naar de orde van de dag: een aantal mails beantwoorden, een uurtje poetsen, boodschappen doen, een lezing voorbereiden, eten koken enz. enz. Al die tijd blijft het gesprekje over het duimzuigen door mijn hoofd spelen. Mijn kleindochter doet het net zo als haar vader. Deze duimzuig-gewoonte is dus geërfd; hij zat opgeslagen in haar DNA en krijgt nu vorm. De omstandigheden zijn er nu kennelijk rijp voor: haar spieren zijn nu zo krachtig dat ze haar armpje min of meer bewust kan bewegen, en ze kan haar duim zodanig ‘richten’ dat ze haar mond vindt. 
Opeens krijgt het woord ‘aanleg’ een heel letterlijke betekenis voor me: deze gewoonte wás er al, was al aangelegd, moest alleen nog geopenbaard worden: vorm krijgen.

Tot zover een leuke gedachte, maar meteen daarna beland ik in een duizelingwekkende achtbaan van inzichten en doorzichten. Als deze duimzuig-gewoonte was aangelegd, wat is er dan niet allemaal óók aangelegd? Als je het goed bekijkt natuurlijk alles. Dus hoe moet je het nu zien? Wie zuigt er eigenlijk op die duim en wie aait er over dat hoofdje; het kleine meisje zelf, of is het haar vader, of misschien haar grootvader of grootmoeder, of iemand daarvoor en nog weer daarvoor? Wat is het verschil tussen al die personen?  

Om het duizelen wat te verminderen breng ik mijn gedachten wat dichter bij huis. Ik ga het op mezelf betrekken: wie ben ík eigenlijk? Ik heb overduidelijk een heleboel fysieke eigenschappen geërfd van mijn moeder; ik lijk lichamelijk erg op haar. Daarnaast kan ik ook een heel aantal psychische eigenschappen van haar in mezelf ontwaren. Mijn ijver heb ik zeker van haar. Maar natuurlijk lijk ik ook op mijn vader. Ik heb mijn donkerblonde haar van hem. Maar ook mijn muzikaliteit en mijn liefde voor muziek. En zeker ook zijn (over?)gevoeligheid, met alle positieve en negatieve consequenties die deze tot gevolg heeft. Nu weet ik dat zijn moeder, mijn grootmoeder van vaders kant, óók erg gevoelig was. Dus ik veronderstel dat haar ouders en grootouders en diens ouders en grootouders waarschijnlijk ook gevoelig zullen zijn geweest. Het duizelt me; het is alsof ik word teruggevoerd in de tijd. Wat in mij zit, bevond zich al vóór mij in mijn grootouders en daarvóor in mijn voorouders en daar weer voor ….. het gaat maar door; generatie na generatie dient zich aan, rijgt aaneen, het houdt niet op. Wanneer ben ik, zijn wij, begonnen te bestaan? Ís er een begin?
En het duizelen wordt zo mogelijk nog sterker, wanneer ik me realiseer dat dit principe niet alleen opgaat voor het verleden, maar ook voor de toekomst. Want de eigenschappen die mijn kinderen van mij hebben geërfd, hebben zij inmiddels alweer doorgegeven aan hun kinderen, mijn kleinkinderen, die ze op hun beurt weer zullen doorgeven aan hun kinderen, mijn achterkleinkinderen, en ga zo maar door. Mijn eigenschappen zullen dus dóórleven, nog vorm krijgen, wanneer ik allang dood ben. Nu duizel ik de andere kant op: weer rijgen generaties aan elkaar, maar nu de toekomst in. En weer gaat dit door tot in het oneindige; is er geen einde zichtbaar. Wanneer houd ik, houden wij op te bestaan? Ís er een einde?
Ik krijg het gevoel dat me ook altijd overvalt wanneer ik me verdiep in sterrenkunde: het heelal dijt verder en verder uit en ik voel me verdwijnen als een stip temidden van astronomische hoeveelheden sterren en planeten. Ik verdwijn in al mijn voorouders en nakomelingen. Ik los op in ruimte en tijd.

IJlings roep ik mezelf terug uit dit heelal naar mijn eigen lijf. Ik voel mijn adem regelmatig op en neer gaan en ervaar de rust ervan. Terug op aarde. En ik bedenk me: “Ik weet niet wie ik ben; mijzelf, mijn ouders of mijn voorouders. Ik weet niet eens wat een ‘ik’ is. Desondanks voel ik me prettig in mijn lijf. Trouwens, wat doet het er eigenlijk toe? Wat doet het er toe wie ik ben of wie het doet? Er is geen afgescheiden ik, maar toch ben ik degene die het hier in dit, mijn, leven doet.” 
En dan herinner ik me een van de uitspraken van Thich Nhat Hanh. Alweer jaren geleden hoorde ik hem in een retraite zeggen dat “je niet alleen voor jezelf mediteert of loopt, maar ook voor je ouders en je kinderen.” Indertijd begreep ik niet wat hij bedoelde, maar de uitspraak bleef me wel bij. Ik denk dat ik nu begin te begrijpen wat hij bedoelt.

Dankzij dat lieve kleine meisje, in haar wiegje.
Ik stel me voor dat ik me over haar wiegje buig en zie hoe vredig ze ligt te duimen, terwijl ze zachtjes over haar hoofdje streelt. Ik kijk vertederd naar haar. En alle moeders van toen en eerder, en nog eerder en van nu en straks en later, en nog later kijken vertederd met me mee.