Wat gebeurt er?

Ik kijk en luister naar een videofilmpje van de broers Jussen die een stuk van Bach spelen. De eerste trage lage tonen raken me ogenblikkelijk en zetten mijn innerlijke ‘motor’ meteen een standje lager. Er gaat al direct een prachtige rust uit van het stuk. Maar dan, als ik verder luister en naar de beelden kijk, gebeurt er iets wonderlijks. Het begint ermee dat ik heel even mijn adem inhoud en meteen daarna luister en kijk ik zo geconcentreerd dat ik uit mijn lichaam verdwijn. Ik verdwijn in de muziek, zoals ook de beide broers verdwenen lijken te zijn in de muziek. Ze spelen met gesloten ogen en deinen met hun lichaam op en neer als wieren, die heen en weer worden bewogen door de rustige deining van een grote zee van klanken, harmonieën en ritme. Een enkel moment openen ze even hun ogen als om te checken waar ze zich bevinden, maar ogenblikkelijk daarna sluiten ze hun ogen weer en verdwijnen. 

Waarnaartoe? Waar zijn de broers Jussen als ze spelen? Waar zitten ze? Ik zie op andere filmpjes dat ze vrijwel altijd hun ogen dicht hebben als ze spelen. Alsof ze er zelf niets mee te maken hebben wat hun handen doen. Zelfs het razend moeilijke Sacre du Printemps van Stravinsky spelen ze zonder ook maar een moment naar de toetsen of hun handen te kijken. Laat staan dat er muziek op de lessenaar staat. Niet te geloven.

Nu is dat ‘uit het hoofd spelen’ niet de belangrijkste vraag voor me. Het lichaam  heeft een geheugen waar je goed op kunt vertrouwen en wat je kunt trainen: het fysieke geheugen. Balletdansers maken daar ook gebruik van. De broers hebben kennelijk een fenomenaal fysiek geheugen.

Wat mij veel meer intrigeert, is de vraag wat er met de broers aan de hand is als ze spelen. Als ze hun ogen dicht hebben en niet naar hun handen hoeven te kijken omdat het lichaam kennelijk zijn eigen gang kan gaan, waar zit hun aandacht dan? Waar zijn ze naartoe met hun gewaarzijn, waar zitten ze? De vraag die ik al mijn hele leven lang altijd en overal stel, doemt ook hier op: Wat gebeurt hier eigenlijk? En wat gebeurt er met mij, degene die naar de muziek luistert?
Als Jan en ik er samen over praten concluderen we: de broers vloeien volledig in elkaar over en ze zitten samen volledig in de muziek. Ze laten hun gewaarzijn volledig opnemen door de muziek die hun handen spelen. Ze spélen de muziek niet, ze wórden de muziek. En ze nemen mij, de luisteraar mee naar de plaats waar zij zich bevinden. Ook ik word muziek.

Mooi gezegd, maar heb ik hiermee een antwoord gegeven op mijn vraag?

Welnee. Ik heb woorden gegeven aan iets wat ik absoluut niet begrijp, maar ik suggereer op die manier dat ik het wel begrijp. 
Maar wat bedoel ik nu exact als ik zeg dat het gewaarzijn van de broers in de muziek zit. Wat is überhaupt een gewaarzijn? 
Aandacht. 
Mooi woord, maar wat ís aandacht? 
Gefocuste energie. 
Mooie woorden, maar wat ís energie? 
En wie richt die aandacht?
Ik natuurlijk.
Mooi en gemakkelijk gezegd, maar wie ís die ‘ik’? 
Toen ik een keer een ‘enlightenment intensive’ deed en dagenlang probeerde de vraag “Wie ben ik” te beantwoorden, kwam ik er uiteindelijk achter dat er niet zoiets als een ‘ik’ te onderscheiden valt. Zoals de Boeddhisten al eeuwenlang beweren.
Maar als er geen ‘ik’ bestaat, wie luistert er dan naar de muziek en wie is er overweldigd door de schoonheid?
Om eerlijk te zijn: ik heb geen idee.

Toch heb ik veel met deze begrippen gewerkt toen ik therapie gaf. Ik deed niet anders dan werken met het gewaarzijn. Door de aandacht van een cliënt te focussen op zijn emoties of gedachtes, leidde ik hem door zijn eigen emotionele binnenwereld. Ik begeleidde hem naar en op plaatsen waar hij in zijn eentje niet naartoe durfde. En als het gewaarzijn onverhoopt uit zijn lichaam schoot, bracht ik het er weer in terug. Ik wist precies hoe dat moest. 
Als ik les geef in de Opleiding Transpersoonlijke Therapie in het Boswijk Instituut, zeg ik altijd dat we ‘gidsen voor het gewaarzijn’ opleiden.
Niks mis met het begrip gewaarzijn en prima om er therapeutisch mee te werken. Ook de ‘routekaart’ die ik heb beschreven in mijn boek ‘De reis van het gewaarzijn’ werkt prima.
Maar wat ik nu exact bedoel met dit begrip, waarnaar ik feitelijk verwijs met dit woord, is me echt een compleet raadsel. Wat is een gewaarzijn? Wat is bewustzijn? Geen wetenschapper, neuroloog of hersenwetenschapper heeft daar tot nu toe een bevredigend antwoord op gegeven. En ik al helemaal niet.

Ik weet dus niet wat er uiteindelijk met de broers Jussen gebeurt als zij spelen en ik weet evenmin wat mijzelf overkomt. Maar er gebeurt wel degelijk iets. Zij spelen de prachtigste muziek en ik ervaar dat. Daar geef ik woorden aan, maar die woorden verwijzen. Ze verwijzen naar iets wat niet in woorden te vatten is.

En dat is voor mij volstrekt acceptabel. Uiteindelijk weten we het niet. Er is veel te begrijpen en er is ook heel veel onderzocht en begrepen, maar uiteindelijk stuiten we op onoplosbare raadsels. Ik kan beter stoppen met zoeken en me overgeven aan dit mysterie. Want juist als ik stop met denken, overkomt het me.
En nu luisteren.

https://www.youtube.com/watch?v=2rUsZlXFhcc&list=RDMM&index=1