Verzoening

Terug naar het blog Slavernijverleden 2. Ik schreef daar dat ik mijn schoonmoeder beter kon begrijpen, doordat ik vanuit mijn hart naar haar kon kijken. Ik kon haar vergeven. Ik schreef daar ook over mijn moeder, die slecht werd behandeld door haar ‘mevrouw’. Ook mijn moeder zou vanuit haar hart naar haar ‘mevrouw’ kunnen kijken en haar begrijpen en vergeven.

Maar zou hiermee de relatie dan ook zijn hersteld? Is er dan een werkelijke, open verbinding ontstaan? Nee, in mijn ogen niet. Stel, mijn moeder vergeeft haar ‘mevrouw’. Ze ziet in dat die zich zo onhebbelijk gedraagt, doordat ze nu eenmaal op een bepaalde manier is opgegroeid. Dan stelt ze zich in zekere zin superieur op. Er ontstaat een subtiele hiërarchie. Dat noem ik geen open verbinding. Bovendien is er bij de ‘mevrouw’ niets veranderd.
Om een verbroken relatie werkelijk te herstellen, is geen vergeving nodig, maar verzoening. Dat is heel iets anders. Een verzoening kan alleen maar tot stand komen wanneer beide betrokken partijen vanuit hun hart naar elkaar durven te kijken en hun hart voor elkaar durven te openen. Ik schrijf opzettelijk ‘durven’, want dat zal voor geen van tweeën gemakkelijk zijn.

Als de ‘mevrouw’ vanuit haar hart naar mijn moeder kijkt, zal ze om te beginnen zien hoeveel pijn mijn moeder heeft, en dat zal ze maar moeilijk aan kunnen zien. Het is altijd lastig om naar iemand te kijken die pijn heeft. Maar behalve dat, zal ze ook zien dat zij degene is, die die pijn heeft veroorzaakt. Daardoor zal ze spijt gaan voelen, want spijt ontstaat, wanneer je vanuit je hart kijkt naar iemand die je pijn hebt gedaan. (Berouw is een beter woord in dit verband, maar omdat dat woord nogal ‘besmet’ is geraakt, gebruik ik het liever niet.)
Spijt voelen is heel pijnlijk; nauwelijks uit te houden. De ‘mevrouw’ zal haar spijt daarom waarschijnlijk gaan afweren met behulp van excuses: “Ik wist niet dat…, hoe kon ik weten dat…, het was nu eenmaal de gewoonte…” enzovoort. Misschien zelfs met verwijten: “Had dan ook eens…., jij deed ook nooit…., als jij wat meer….., enzovoort.
Natuurlijk kan er waarheid schuilen in dergelijke excuses en op een later tijdstip zal het misschien zinnig zijn om het hierover te hebben, maar ze helpen in dit stadium absoluut niet om de verbinding weer te herstellen. Integendeel; ze dienen geen enkel ander doel, dan dat ze de ‘mevrouw’ verhinderen om werkelijk naar mijn moeder te kijken en haar spijt toe te laten. Pas als ze deze afweer opgeeft, zal ze haar spijt kunnen doorvoelen en zal er waarschijnlijk een flinke huilbui ontstaan.
Ook zal ze dan de behoefte voelen om haar spijt uit te spreken tegenover mijn moeder. Dat hoeft helemaal niet met grote woorden, maar kan heel simpel: “O wat erg, ik zie dat ik je pijn heb gedaan, wat spijt me dat.” Door zich op deze manier te openen, toont ze haar medeleven en haar spijt en daardoor kan de verbinding weer worden hersteld.

Maar!
Dit zal alleen maar gebeuren als ook mijn moeder haar hart, waar de pijn van het meisje ligt opgeslagen, durft te openen. Als ze haar tranen durft te laten zien en durft te zeggen: “Het deed zo zeer, toen jij ….; wat er toen gebeurde was zó pijnlijk voor me ….; ik heb het zo erg gevonden dat,…..,” en degelijke. Als ze wil dat de ‘mevrouw’ ziet wat die haar heeft aangedaan, zal ze ook moeten laten zien wat dat is! Hoe kan de ‘mevrouw’ immers spijt voelen als mijn moeder niets laat zien?
En dan nog iets: als de ‘mevrouw’ haar spijt uitspreekt, zal mijn moeder moeten geloven dat die echt meent wat ze zegt: ze zal het medeleven en de spijt van de ‘mevrouw’ werkelijk moeten ontvangen. Als haar dat lukt, zal er een gevoel van verzoening bij haar ontstaan.
Dat zal haar allemaal helemaal niet gemakkelijk afgaan. Want net als de ‘mevrouw’, wil ze haar pijn liever niet voelen en al helemaal niet laten zien. Ze zal liever boos, verontwaardigd of beschuldigend willen blijven. Het is nu eenmaal heel kwetsbaar om je pure pijn te tonen. Zeker tegenover degene die die pijn heeft veroorzaakt.
Het is ook mogelijk dat mijn moeder de superieure positie van ‘de edelmoedige vergever’ niet wil verlaten. Natuurlijk, ze kan nog steeds begrijpen dat de ‘mevrouw’ niet anders kon handelen dan ze deed, maar daar gaat het nu niet om. Het gaat er nu om dat mijn moeder zichzelf laat zien, zodat de ‘mevrouw’ zal zien wat ze heeft aangericht, daar spijt over zal gaan voelen en die kan uitspreken. Om een werkelijke verbinding te kunnen maken, zullen ze zich allebei van hun kwetsbare kant moeten laten zien.

Allemaal helemaal niet gemakkelijk dus, maar toch, hoe pijnlijk en hoe moeilijk ook, op deze manier ontstaat een verbinding van hart tot hart. Gevoelens van spijt, pijn en verzoening zijn manifestaties van liefde. Het zijn gevoelens van het hart. Om precies te zijn: ze ontstaan wanneer een door pijn gesloten hart zich opnieuw opent.
Aan de ene kant is de ‘mevrouw’: zij ziet en erkent de pijn van mijn moeder, voelt haar spijt daarover en spreekt die uit. Aan de andere kant is mijn moeder: zij laat haar pijn zien, ervaart dat die pijn wordt erkend en ontvangt de spijt van de ‘mevrouw’.
Dit over en weer delen, erkennen en ontvangen van elkaars pijn en spijt is volgens mij de essentie van verzoening; de manier om een verbroken relatie weer te herstellen.

Natuurlijk is hiermee alles nog niet klaar. Hierna volgt nog een fase van ‘goed maken’, waarin helaas heel vaak van alles misgaat. Zeker in meer zakelijke relaties, waarin geprobeerd wordt leed te ‘vertalen’ in geld: in slachtoffer-vergoedingen, herstelbetalingen en wat dies meer zij.
Ook kan er nu worden nagegaan hoe de problemen ontstonden, en hoe die in de toekomst kunnen worden voorkomen. Hier loopt helaas doorgaans ook niet alles van een leien dakje, maar daar wil ik het niet over hebben. Ik wilde alleen maar duidelijk maken wat ik zie als de essentie van en het verschil tussen vergeven en verzoenen. Ik hoop van harte, dat dat een beetje is gelukt.