Vergeven?

Mensen doen elkaar van alles aan. Er wordt klein en groot leed veroorzaakt doordat mensen zich onzorgvuldig, grof of zelfs wreed gedragen. Zeker in deze tijden van oorlog en geweld gebeuren de meest vreselijke dingen, maar ook in het gewone leven ontstaan conflicten en pijnlijke misverstanden. Hoe moet je daarmee omgaan? Moeten en kunnen mensen elkaar vergeven? Wat houdt vergeving eigenlijk in? In deze blog wat bedenksels hierover, hoewel ik me ervan bewust ben dat ik op geen stukken na volledig kan zijn.

Ik doe dat, omdat ik laatst bedacht dat ik heel goed begrijp waarom veel mensen zeggen: “Wie ben ik om deze daad of deze mens al dan niet te vergeven?” Vergeven betekent immers dat een gedupeerde of gekwetste persoon de eventuele ‘straf’ kwijtscheldt van de persoon die hem heeft benadeeld of gekwetst. Dat kan hij alleen maar doen vanaf de bovengeplaatste positie van degene die de ander mag of kan be- of zelfs veroordelen. Wanneer je het hebt over vergeving, heb je het indirect over hiërarchie. 
Mensen die zichzelf niet hoger willen plaatsen dan anderen beweren daarom dat zij die positie niet willen innemen. Of ze zeggen: “Uiteindelijk zal God of Allah oordelen.” Logisch; God en Allah staan per definitie boven de gewone mensen.

Ik denk dat veel mensen een probleem hebben met vergeving vanwege deze hiërarchie. Zeker mensen die in hun jeugd hun ouders of andere (vaak kerkelijke) gezagsdragers regelmatig hun spijt moesten betuigen, zullen moeite hebben met het uitspreken van spijt en het ontvangen van vergeving.
Toch is er iets nodig om een verstoorde relatie weer goed te maken. Maar wat?

Nu ik er wat langer over nadenk, zie ik hoe langer hoe duidelijker dat vergeving, en daarmee deze hiërarchie, het ‘weer goed maken’ niet helpt, maar juist in de weg staat. Zeker wanneer je het hebt over gewone menselijk relaties. Want waar gaat het uiteindelijk om? Om weer met elkaar verder te kunnen. Om weer open en liefhebbend met elkaar om te kunnen gaan. Daarvoor is niet zozeer nodig dat degene die de ander heeft gekwetst (ik noem hem verderop steeds ‘de kwetsende’) inziet hoe slecht hij zich heeft gedragen en daarvoor eventueel een straf krijgt opgelegd. Het gaat erom dat hij werkelijk oog krijgt voor degene die hij heeft gekwetst (ik noem hem verderop steeds ‘de gedupeerde’). 

Daarvoor is om te beginnen nodig dat de gedupeerde zichzelf laat zien. Hij moet van zijn hoger geplaatste positie vanwaar hij de ander kan beschuldigen, straffen of minzaam vergeven, afdalen tot de ‘gewone’ mens’ die hij is, en wel: een mens met pijn. Want daar gaat het om: hem is pijn gedaan en die pijn en zijn verdriet moet hij laten zien. Aan de kwetsende. Zonder te beschuldigen of te verwijten.
Deze ‘afdaling’ is vaak niet gemakkelijk. ‘Zich laten kennen’ voelt in zekere zin aan als een vernedering, waarmee de hiërarchie is aangetoond. Maar het gaat er nu net om dat die verdwijnt. Gewoon mens worden dus, en pijn en verdriet laten zien.

Want de kwetsende moet deze pijn zien en erkennen. Dat zal ook voor hem niet gemakkelijk zijn. Deels, omdat het sowieso lastig is om werkelijk oog te hebben voor anderen, maar vooral, doordat het heel moeilijk is om de pijn van anderen aan te zien. Zeker als je degene bent die die pijn heeft veroorzaakt. Goed beschouwd is dit veel moeilijker dan een straf uitzitten. Dat kun je in zekere zin rustig, en in afzondering doen, zonder al teveel na te denken over wat je hebt aangericht.
Het is noodzakelijk dat de kwetsende de pijn van de gedupeerde ziet en werkelijk erkent, want daardoor zal bij hem een gevoel van spijt ontstaan. Spijt is een gevoel van het hart dat automatisch ontstaat, wanneer je ziet dat je iemand pijn hebt gedaan. Het is een heel pijnlijk, bijna onverdraaglijk gevoel. Vandaar dat veel mensen het ogenblikkelijk wegduwen zodra het zich aandient. Maar hoe pijnlijk ook, deze spijt moet worden gevoeld, want de volgende stap bestaat eruit dat de spijt wordt uitgesproken. Door dat te doen opent de kwetsende zijn hart voor de gedupeerde en verlaat ook hij de hiërarchie. Hij is dan namelijk niet meer de lager geplaatste ‘slechterik’, maar een ‘gewoon’ mens met een pijnlijk getroffen hart.

Het is nu aan de gedupeerde om deze spijt te ontvangen en te luisteren naar en begrip op te brengen voor de kwetsende, die misschien zal uitleggen waardoor zijn gedrag werd bepaald of beïnvloed. Mogelijk ontstaat er bij de kwetsende de behoefte om te laten zien dat hij in wezen een goed mens is en zal hij iets willen doen waaruit dat blijkt. Hij wil ‘boeten’. Het is in dit verband belangrijk om te weten dat het woord ‘boeten’ oorspronkelijk ‘herstellen’ betekent. Een visser herstelt zijn net door de gaten te boeten. De kwetsende herstelt de relatie door iets moois of goeds te doen.

De woorden ‘vergeving’ en ‘vergeven’ zullen tijdens dit proces waarschijnlijk niet worden gebruikt. Wel de woorden ‘begrip’ en ‘begrijpen. Je zegt niet: “Ik vergeef je”, of: “Ik vergeef het”, maar wel: ”Ik begrijp je”, “ik begrijp het”, of: “Ik zie je.”
Hoe dan ook, in mijn ogen wordt een relatie niet zozeer hersteld door vergeving te vragen en te schenken, omdat bij vergeving altijd iets van hiërarchie voelbaar is. Je heelt een relatie door over en weer je hart voor elkaar te openen. Door pijn en spijt te tonen en te erkennen, en zodoende weer liefde en begrip voor elkaar te kunnen voelen. Hiërarchie zal dan niet meer bestaan. Zij zal zijn vervlogen in de liefde.