To sleep or not to sleep

Zit ik er al een poosje over te dubben om eens iets te schrijven over slapeloosheid, val ik gisteravond (7 juni) middenin een uitzending over slapeloosheid. Ik zie dat maar als een coïncidentie en ga het er nu over hebben, al realiseer ik me dat ik er veel meer over zou willen zeggen, dan in een blog mogelijk is. 

Slaapproblemen hebben volgens mij alles te maken met stress. Als er teveel stresshormonen in je bloed aanwezig zijn kun je niet ontspannen en daardoor kun je niet slapen. Ik vergelijk het vaak met de motor van een auto. Hoe meer gas je geeft, des te meer toeren de motor draait. Het toerental vermindert wanneer je minder gas geeft. Rijd je steeds langzamer en schakel je, als je uiteindelijk stilstaat, terug naar de ‘vrijloop’, dan gaat de motor stationair draaien. In deze metafoor is het terugschakelen het moment van inslapen. De benzine in de motor is de stress. Hoe meer stress, hoe hoger het toerental.
Om in slaap te kunnen vallen en door te kunnen slapen moet je motor stationair draaien. Je mag geen gas meer geven. Concreet: je stopt met je bezigheden, laat je motor vertragen, gaat naar bed en schakelt terug naar de vrij.

Maar dat gaat alleen maar, wanneer je motor niet teveel toeren draait, maar meestal draait je motor nog volop als je naar bed gaat. Je bent nog heel druk, er stroomt nog heel veel energie door je lijf. Als je dan gaat liggen en in slaap probeert te komen is die energie niet zomaar verdwenen. Integendeel, ze raast gewoon door en doordat die energie nu niet meer wordt omgezet in gebaren of woorden, wordt ze nu omgezet in gedachten. Je denken krijgt een enorme boost: je gaat piekeren.

Stress heeft volgens mij uiteindelijk altijd te maken met boosheid of angst. Ik slaap slecht als ik op wie dan ook boos ben, maar ook als ik bang ben en me zorgen maak over van alles en nog wat. Het begint ermee dat ik me een beetje boos of bang voel, maar ik blaas die emoties op met mijn gedachtes. Ik bedenk bijvoorbeeld wat ik in mijn boosheid allemaal zou willen zeggen of doen. Als ik bang ben fantaseer ik allerlei angstscenario’s: ‘filmpjes’ waarin ik zie wat er allemaal wel niet fout kan gaan. En hoe dat dan zal gaan. Heel beangstigend vaak. Ik bekrachtig op die manier mijn boosheid en mijn angst: ik geef gas. Ik lig dan wel in mijn bed, de auto staat weliswaar stil, maar mijn motor brult!                 

Hoe krijg je het toerental van deze brullende motor weer naar beneden? Hoe kom je tot rust? Hoe verzet je je zinnen? Iedereen die last heeft van slapeloosheid heeft daar zo zijn methodes voor. Veel mensen gaan even uit bed en eten en drinken wat. Anderen kijken naar de televisie. Weer anderen doen wat rustgevende yoga of qigong.
Soms werkt dat, soms ook niet. Zeker is wel, dat wat voor de een werkt, helemaal niet hoeft te werken voor een ander. 
Het heeft mij geholpen om te leren een zekere afstand te nemen van mijn gedachten. Ik zeg tegen mezelf wat de wijze heks uit de Russische spookjes altijd tegen de held zegt: “Ga slapen mijn kind, want de ochtend is wijzer dan de avond.” En inderdaad: alles waar je je ‘s nachts druk over maakt, blijkt overdag nauwelijks een punt te zijn. Je nacht-gedachten hebben meestal niet veel te maken met de werkelijkheid.
In de uitzending over slapeloosheid die ik hierboven noemde, werd dit ook ter sprake gebracht door Norbert Kleijn en werd de ‘Acceptance and Commitment Therapy’ genoemd.

Het gaat dus om kalmeren; rustiger worden. Heel interessant vond ik in dit verband het verhaal van de vrouw die vertelde dat ze (in samenspraak met haar arts) een hele lichte dosis anti-psychotica nam. Ze vertelde dat ze  hierdoor veel beter sliep en weer een normaal leven kon leiden. Ik vermoed dat er bij haar op een onbewust niveau hele krachtige angsten bestonden (trauma’s) waardoor er in haar een soort chronische stress bestond, die ze met behulp van dit middel wist te kalmeren. Heel vernuftig, maar je zou natuurlijk ook aan een goede, diepgravende therapie kunnen denken.

Toen ik nog therapie gaf was ik altijd zeer op mijn hoede als mensen slecht of soms helemaal níet sliepen. Ik noemde slapeloosheid toen wel eens ‘de koninklijke weg naar psychoses’. Maar er bestaat nog zo’n koninklijke weg: de weg naar depressie. De ernstige vermoeidheid die door slapeloosheid ontstaat, mondt vaak uit in depressiviteit. Wat depressie wordt genoemd is volgens mij vaak niets anders dan (over)vermoeidheid.

Ook interessant vond ik het verhaal van de vrouw die vertelde dat ze heel goed geholpen was door wat zij ‘gelukshormonen’ noemde (waarschijnlijk serotonine). Ze had die een poos ingenomen en was er ook weer mee gestopt, maar ze sliep nu al 2 maanden heel goed en ook diep.
Eus van Someren, de professor die zich al jarenlang bezighoudt met slaapproblemen en hersenonderzoek, die ook in het publiek zat, beweerde overigens dat het toedienen van dergelijke middelen niets anders is dan symptoom-bestrijding. Volgens hem speelt alles zich af in de hersenen, dus moet daar het probleem worden opgelost.

Ik stel voor om het niet zo strak te zien, maar om deze oorzaak en gevolg-keten omkeerbaar te maken. De hersenen kunnen fysieke tekorten veroorzaken, maar fysieke tekorten of dis-balansen kunnen ook veranderingen in de hersenen teweeg brengen. Ik denk hierbij aan wat er bij vrouwen in de overgang gebeurt: door hormonale disbalansen ontstaan er veranderingen in de hersenen en wordt hun slaap vaak ernstig verstoord. (Zie mijn blog van 4 februari.) 

Een goede, emotioneel georiënteerde psychotherapie zoals Jan en ik die vroeger gaven (en die nu nog steeds in het Boswijk Instituut wordt gegeven), beïnvloedt de hersenen ook. Gedragsverandering die is ontstaan door emotionele verwerking, is volgens mij altijd het resultaat van veranderde hersensporen. In mijn boek De reis van het gewaarzijn beschrijf ik dit gedetailleerd.
Er is trouwens wetenschappelijk aangetoond dat yoga, meditatie en qigong de hersenen beïnvloeden.

Overigens: volgens mij slapen vrouwen significant slechter dan mannen. Is daar ooit onderzoek naar gedaan? Mij is daarover niets bekend.

Tot slot: in de uitzending werd vermeld dat 1 op de 10 mensen in Nederland slaapproblemen heeft, maar dat de meeste mensen zich er heel alleen mee voelen. Hoe zit dat? Is slapeloosheid een taboe-onderwerp? Het lijkt er wel een beetje op. Veel mensen in mijn omgeving (voornamelijk vrouwen) slapen slecht. Het valt mij altijd op dat ze het daar meestal niet over willen hebben. En het onderwerp medicatie is zeker ‘not done’. Als ik er naar vraag, krijg ik alleen maar zeer bedekte, bijna schuldbewuste antwoorden: “Ik neem wel eens iets in, maar nooit een hele pil hoor. Hooguit een halfje of een kwart!” Alsof het een schande is om dat te doen. 

Tijd om uit de (medicijn)kast te komen! Ook ik heb slaappillen liggen. Ik gebruik ze wanneer ik iets belangrijks moet doen (een lezing geven bijvoorbeeld) en ik de nacht ervoor niet kan inslapen. Alleen al de aanwezigheid van die pil stelt me zo gerust, dat ik beter slaap.

.