Schoonheid en aandacht

Op zoek naar een geschikte kaart om naar een vriendin te sturen, vond ik in mijn laatje twee ansichtkaarten van schilderijen uit de tweede helft van de 17 eeuw. Eentje van Gerard ter Borch en eentje van Vermeer. Beide schilderden ze een meisje dat geconcentreerd bezig is: het meisje van Ter Borch schrijft een brief en die van Vermeer zit te kantklossen. Op het eerste gezicht twee identieke schilderijen wat betreft het onderwerp: twee meisjes die geconcentreerd met iets bezig zijn; schrijven en kantklossen. Maar dan. Als ik wat langer naar de beide schilderijen kijk, gebeurt er iets opmerkelijks. 

Als ik naar het schilderij van Ter Borch kijk, zie ik om te beginnen hoe prachtig het meisje is geschilderd. Ik zie haar prachtige jurk, afgezet met het goudkleurige band. Ik zie haar kunstig gekapte haar en de glanzende oorbel, die in haar oor is bevestigd met een blauw strikje. Ik zie hoe gedetailleerd het tafelkleed, de inktpot en de zandstrooier zijn geschilderd. Hoe langer ik kijk, hoe meer ik zie. Ik zie hoe haarscherp de punt aan de veer is, waarmee ze schrijft. Ik kan de letters die ze heeft geschreven bijna lezen. Ik zie achter haar het zware gordijn van wat waarschijnlijk een hemelbed is. Ook weer weergaloos knap geschilderd met al die plooien en franjes. Alles bij elkaar zie ik een prachtig geschilderd interieur, waarin een meisje in volle aandacht een brief zit te schrijven.

Zo ongeveer het omgekeerde gebeurt, wanneer ik wat langer kijk naar het meisje dat Vermeer schilderde. Doordat er op de achtergrond niets te zien is en het tafelkleed zo summier is weergegeven dat het nauwelijks aandacht vraagt, kijk ik alleen naar het meisje. Maar omdat ook het meisje niet heel gedetailleerd is afgebeeld, vernauwt mijn blik zich meer en meer, totdat ik uiteindelijk geconcentreerd blijf kijken naar het centrum van het schilderij; naar de zorgvuldige aandacht die uit het gezicht van het meisje spreekt en haar handen die met de piepkleine klosjes bezig zijn. 
In plaats van steeds meer, zie ik op dit schilderij steeds minder. Mijn aandacht wordt naar de plaats geleid waar de aandacht van het meisje ook naartoe gaat. Ik verdwijn, net als zij, in het kleine werkveld met de tientallen speldjes, waartussen ze de eindeloze hoeveelheid lussen maakt met de dunne draden van de kleine klosjes. Zo aandachtig, zo geconcentreerd, ik word er stil van.

Wat bijzonder: deze twee schilderijen met op het eerste gezicht hetzelfde onderwerp, gaan in mijn ogen uiteindelijk over twee heel verschillende dingen. Ter Borch schilderde schoonheid, Vermeer schilderde aandacht.