Ik gaf een lezing over boosheid en definieerde boosheid zoals altijd, als een door stress-hormonen bekrachtigde energie die gericht is op een obstakel met het doel dit uit de weg te ruimen of op zijn minst te beschadigen. Ik had dat nog niet gezegd of ik werd geïnterrumpeerd door een vrouw die beweerde dat je boosheid ook positief kunt inzetten. Ze vertelde over haar moeder die een uiterst pijnlijk sterfbed had gehad, doordat haar arts de euthanasie, waar zowel zijzelf als haar moeder om gevraagd hadden, niet had willen verlenen. Ze was daar woedend over en deed nu van alles om te voorkomen dat andere mensen dit ook zal overkomen. “Ik zet mijn boosheid nu constructief in,” beweerde ze en ze noemde dat ‘positieve boosheid’.
Hoewel ik geloofde dat de vrouw prima werk deed, liet ik haar toch weten dat het in mijn ogen een misverstand is te denken dat je boosheid positief of constructief kunt inzetten. Omdat ik dit misverstand regelmatig tegenkom, wil ik hier uitleggen hoe ik het zie. Hopelijk lukt me dat binnen een blog.
Ik neem de hierboven beschreven situatie als voorbeeld: een vrouw maakt mee dat haar moeder stervende is en ernstig lijdt. Ze vraagt de arts om haar moeder euthanasie te verlenen, maar de arts weigert. Daar is ze heel boos over. Als ze vanuit die boosheid naar de arts kijkt ziet ze een koele, ongeïnteresseerde afstandelijke man. Ze vindt hem schijnheilig en onbarmhartig. Ze is woedend op hem.
Om de arts tot euthanasie te bewegen kan ze haar woede rechtstreeks naar buiten brengen en de arts verwijten gaan maken. Ze kan hem bijvoorbeeld beschuldigen van een gebrek aan empathie. De arts zal zich dan natuurlijk gaan verdedigen door zijn standpunt uitgebreid uiteen te zetten. Zij zal daar dan weer tegenin gaan en hem beschuldigen van rigiditeit of onbarmhartigheid, waarop de arts zich zal verdedigen met weer nieuwe argumenten. Hij kan haar zelfs verwijten dat ze haar zin koste wat kost wil doordrijven. Kortom: het wordt een kwestie van aanval en verdediging. Ieder verdedigt zijn eigen territorium.
Of een van beiden weigert er nog langer over te discussiëren en verbreekt het contact.
Want dat gebeurt vrijwel altijd wanneer je boos tegen iemand uitvalt: de ander gaat zich verdedigen (dat is in feite terugvechten) of het contact wordt verbroken. Uit het oogpunt van conflict-oplossing gezien is woedend uitvallen niet effectief.
Om wel iets te bereiken is een heel andere benadering nodig, die alleen maar kan ontstaan wanneer je de situatie bekijkt vanuit een ruimer, minder geëmotioneerd en dus rustiger standpunt; het hart.
Wanneer het de vrouw lukt om de arts niet te zien vanuit haar woede, maar vanuit haar hart, zal ze hem heel anders zien. Ze zal dan beter begrijpen dat hij om allerlei persoonlijke redenen niet durft in te grijpen. Angst voor de dood of juridische vervolging, respect voor religieuze voorschriften, wat ook maar weerhoudt hem. Die angsten en dat respect kunnen in haar ogen misschien onbegrijpelijk of zelfs onzinnig zijn, maar ze zijn onoverkomelijk voor de arts. Vanuit de empathie van haar hart zal de vrouw daar begrip voor kunnen opbrengen. Ze zal met alle respect concluderen: van deze arts is geen euthanasie te verwachten.
Dat zal echter niet wegnemen dat er in haar ogen sprake is van een mensonwaardige toestand. Ze blijft grote verontwaardiging voelen over het feit dat haar moeder niet een dragelijker sterfbed wordt gegund. Die verontwaardiging lijkt op boosheid, voelt soms ook aan als boosheid, maar is principieel verschillend. Zij is namelijk afkomstig uit haar hart en is niet zozeer gericht tégen de arts, als wel bestemd vóor haar moeder. Verontwaardiging is een verschijningsvorm van liefde die zich manifesteert wanneer je ziet dat iemand pijn wordt aangedaan of onrechtvaardig wordt behandeld.
Wil de vrouw iets veranderen aan de pijnlijke situatie, dan kan ze dat doen met deze verontwaardiging. Dat zal betekenen: niet door te vechten tégen de arts, maar door zich in te zetten vóor haar moeder, kan ze proberen dit pijnlijke onrecht uit de wereld te krijgen.
Ze kan om te beginnen de arts in alle rust uitleggen hoe zij en haar moeder de situatie ervaren. Ze kan hem haar waarheid vertellen, ze kan zich open opstellen en haar pijn laten zien, in plaats van hem te beschuldigen. Wie weet, laat hij zich zo raken dat hij zijn standpunt gaat betwijfelen en over zijn angsten heen stapt.
Zo niet, dan kan ze, als het mogelijk en nog zinvol is, eventueel van arts veranderen of de hulp inroepen van personen of instanties die wel euthanasie kunnen verlenen.
Ze kan ook in een groter verband dingen ondernemen. Bijvoorbeeld lotgenoten-groepen oprichten waarin mensen hun ervaringen kunnen delen, ze kan artikelen gaan schrijven en publiceren, lezingen organiseren, petities aanbieden, wat ook maar. De hierboven genoemde vrouw deed dat allemaal, en hoewel ze dus helaas niet veel had kunnen bereiken voor haar moeder, kan ze op deze manier hopelijk voor vele anderen wel degelijk iets voor elkaar krijgen. Misschien kan ze wel bijdragen aan een betere wetgeving.
Boosheid en verontwaardiging verschillen wezenlijk van elkaar. Wie boos is ziet een situatie uitsluitend vanuit het eigen, beperkte standpunt, is per definitie beschuldigend en verwijtend en genereert daardoor altijd verdediging en verzet, dus ruzie. Of afstand. Wie verontwaardigd is, ziet het probleem vanuit een ruimer standpunt, is gericht op een nieuwe, nog te realiseren situatie en probeert die te verwezenlijken. Boosheid vecht tegen. Verontwaardiging ijvert voor, komt op voor iets of iemand.
Waarom maak ik me hier nu zo druk over? Dat is, omdat de uitdrukking ‘je boosheid positief of constructief inzetten’ volgens mij de kans vergroot dat mensen gaan denken dat een eventueel positief doel met boosheid kan worden nagestreefd. Dat een positief doel eventuele boosheid ook positief maakt. In mijn ogen is dit een gevaarlijk misverstand. In het ergste geval denken mensen woedend te keer te mogen gaan of zelfs schade te mogen aanrichten, omdat ze een prachtig positief doel nastreven. Vandaar dat ik pietluttig ben wat mijn woordgebruik betreft. Positieve of constructieve boosheid bestaat niet. Wel bestaat er verontwaardiging, maar dat is iets wezenlijk anders dan boosheid. Ik noem het kracht. En vergis je niet; verontwaardiging is heel krachtig.
Rest de vraag: hoe verplaatst de boze vrouw zich vanuit haar boosheid naar haar hart? Dat is een heel proces: teveel voor deze blog. In mijn boek ‘Boos’ beschrijf ik het uitgebreid. Wie weet kom ik er nog eens in een blog op terug .
Bedankt, Riekje, voor deze ‘eyeopener’. Ik had nooit eerder zo stilgestaan bij het verschil tussen deze beide emoties, en dat is me nu heel duidelijk. Het helpt nu te weten, dat verontwaardiging vanuit het hart ontstaat.
In deze Corona-tijd past het thema goed: er is veel woede én verontwaardiging in omloop op het ogenblik! Ik wens je een vredige zondag. S t e l l a
Klopt, zowel woede als verontwaardiging is er in omloop. Soms lastig te onderscheiden. Verontwaardiging leidt tot demonstreren en eventueel confronteren. Woede leidt tot zwart maken, beschuldigen en eventueel opruien.
Volgens mij is boosheid een emotie waar een bepaalde behoefte achter schuilt en die altijd iets zegt over jezelf?
En constructief omgaan met boosheid is dat positief?
Boosheid zelf lijkt mij ook niet positief, het voelt in elk geval niet zo..
Dit is wat in mij opkomt.
Groetjes Linda
Onder boosheid ligt altijd pijn die wordt veroorzaakt door onvervulde verwachtingen en behoeftes. Die zeggen inderdaad veel over jezelf.
Boosheid heeft een signaalfunctie. Zo bekeken is het een emotie die je niet mag negeren. Het is wel zaak om zorgvuldig na te gaan hoe je de pijn van je gefrustreerde verwachtingen kenbaar maakt.
Constructief omgaan met boosheid is volgens mij en contradictio in terminis.
Goedemorgen Riekje,
Ik ben blij met je ‘pietluttigheid’. Als je dit inzicht mist, mis je zoveel mogelijkheden om vanuit menselijk contact en verbinding krachten te bundelen en ècht wat voor elkaar te krijgen. En dat is volgens mij wat er nu op wereldschaal nodig is: anders gaan we het nooit redden (als mensheid, ik vermoed dat de Aarde sterker is en ons wel zal overleven).
Dankjewel!!!
Ja, dat lijkt mij ook het enige wat erop zit: in verbinding de handen ineenslaan.
Godzijdank zijn er steeds meer mensen bezig met duurzaamheid op een positieve manier. Laten we hopen dat het nog niet te laat is.
Ik ben nog wel benieuwd Riekje welk woord jij gebruikt voor de staat van zijn dat je in een nood situatie een enorme kracht kan mobiliseren. Het bekende voorbeeld: een moeder die de auto weet op te tillen waar haar kind onder ligt. Maar ook; in staat zijn een veel sterkere man te vermoorden die jouw geliefde iets ernstigs aandoet. Zoals ik het zie is deze vechtrespons (in deze voorbeelden constructief ingezet) ook geactiveerd in de vrouw uit jouw verhaal. En is het verschil dat haar situatie na de dood van haar moeder geen noodsituatie meer is. Ik zou me kunnen voorstellen dat als ze haar woede op het moment suprême had ingezet, ze zelf ik staat was geweest haar moeder uit haar nood te verlossen?
Die enorme kracht wordt door de hoeveelheid stresshormonen veroorzaakt. In het eerste voorbeeld wordt die extra kracht gebruikt om de auto op te tillen, in het tweede geval om de man te vermoorden. In beide gevallen zou dit kunnen gebeuren ‘in koele bloede’, dus ongeëmotioneerd, al verwacht ik dat in het tweede voorbeeld sprake was van woede.
Wat het voorbeeld van de vrouw betreft: als ze op het moment suprême haar woede had ingezet had ze de arts vermoord. Als ze haar moeder uit haar nood had verlost, had ze dat uit liefde gedaan. In de film ‘Amour’ zie je dat een man zijn vrouw op die manier uit haar lijden verlost. Ik zie dat als een krachtig pleidooi voor een betere euthanasie-regelging.
Dank Riekje, voor dit mooie stukje. Je legt de vinger m.i. exact op de goede plek. Juist in deze tijd is dit onderscheid heel belangrijk. Mag ik (delen van) jouw stukje kopieren voor facebook of mijn website voor Haptotherapiepraktijk? Of heb je dat liever niet (auteursrecht). In ieder geval fijn, dat ik weer een stukje van onze grote puzzel in woorden beter begrijp en uit kan leggen… Ik geniet enorm van deze stukjes, net als van jouw boeken en cursussen vroeger. Dank!
Het doet me goed te horen dat je vroeger hebt genoten van mijn boeken en cursussen. Wie weet, pak ik die draad wel weer eens op…
Ik vind het prima als je delen van dit stukje op Facebook zet of op je site, maar dan wel graag met bronvermelding. Bijvoorbeeld de verwijzing naar de blogs op mijn site: https://riekjeboswijk.nl/blog/
En de afstand van hoofd naar hart is maar zo’n 35 centimeter… 😉 Het boek Boos is zeker een aanrader!
Grappig om het zo in centimeters uit te drukken! Inderdaad; geen afstand, 35 centimeter! Maar als emoionele ervaring zijn woede en liefde werelden van elkaar gescheiden!
Ik voel, realiseer ik me, de positieve kracht van verontwaardiging wel. Ik kan die ook op geëigende momenten goed inzetten.
Maar, realiseer ik me ook, ik sta te weinig stil bij de destructieve kracht van boosheid…
Je boek Boos ontbreekt in mijn bieb. Ga hem morgen bestellen.
Dank, Riekje.
In mijn workshops over boosheid liet ik deelnemers altijd in tweetallen boos met elkaar praten. Het belangrijkste effect daarvan was dat iedereen ogenblikkelijk in de verdedigingsschoot, de hakken in het zand zette of letterlijk en figuurlijk verdween. Kortom: de gesprekken leverden niets op.
In het boek Boos beschrijf ik uitgebreid hoe je boosheid kunt kalmeren, maar ook, wat er voor nodig is om het los te laten, wat iets heel anders is.
Veel plezier met het boek.
Wat ben ik blij Riekje dat ik niet meer bang ben van boos.
Dit helpt me enorm om op tijd gezonde grenzen te stellen. Daarmee houd ik mijn brave volgzame kant, misbruik en manipulatie buiten de deur. Ik ben een fan van de uitleg van Piet Weisfelt die schrijft over de liefdesstrijd in plaats van de oorlogsstrijd. Juist in verbinding – vanuit het ❤️- zeggen wat je te zeggen hebt. Vanuit zorg voor jezelf en niet tegen de ander. Wat jij schrijft Riekje dat het over en weer gaat om erkenning van gevoelens en behoeften deel ik zeer.
Onderhuidse of openlijke boosheid is voor velen vooralsnog gemakkelijker te uiten dan pijn, verdriet, kwetsbaarheid. Te vaak gaat het dan gepaard met puur emotionele reacties die niet gevoed worden met gezond gevoel en verstand. Zeker vandaag de dag vind ik het een grote kunst om bij verontwaardiging met open mind en hart te blijven luisteren naar andersdenkenden, uit de discussie te blijven en om als het past een dialoog aan te gaan. Van mij mogen ze per vandaag ‘geweldloze verbindende communicatie’ op de basisschool invoeren en kinderen al vroeg de gebruiksaanwijzing van bang, boos, blij en bedroefd bijbrengen.
Vredige groet, Jozien
In mijn blog heb ik de alinea geschrapt, waarin ik uitleg dat iedereen van tijd tot tijd boos wordt, omdat iedereen nu eenmaal van tijd tot tijd wordt gefrustreerd. Er is ook in mijn ogen geen enkele reden om bang te zijn voor boosheid. Integendeel; het is juist goed om je boosheid op te merken, want alleen dan kun je de pijn waardoor die boosheid ontstond op een begrijpelijke manier communiceren. Als je schrijft dat je gezonde grenzen stelt, lees ik dat je je grenzen met kracht stelt, maar niet met boosheid. Prachtig.
Het gaat inderdaad om erkenning van elkaar en het zoeken naar een manier van omgaan met elkaar die voor ieder heilzaam is.
Ik twijfel wel even bij de term ‘liefdesstrijd’, want ik associeer het woord ‘strijd’ ogenblikkelijk met ‘vechten’ en het is nu net de kunst om níet te vechten.
Ik ben het van harte met je eens dat dit soort onderwerpen in het lespakket van lagere schoolleerlingen en pubers opgenomen zou moeten worden. Meer zicht op het eigen en daarmee ook andermans emoties en hoe daarmee om te gaan. Ook lessen probleem-oplossing zouden opgenomen moeten worden. Wat zou dat heilzaam kunnen zijn.
Ja Riekje, jong geleerd is oud gedaan. Gelukkig zijn er al scholen waar naast al het rationele ook ruimte is voor AANDACHT voor elkaar en voor het eigen en voor elkaars gevoelsleven. Sluit aan bij je blog van gisteren over SPULLEN en AANDACHT ❤️. Mooie decembermaand ! Liefs van Jozien
Ja, gelukkig dringt de waarde van aandacht hoe langer hoe meer door, ook op scholen. Alle beetjes helpen!
Pingback: Liefde die pijn doet – Riekje Boswijk