Openen

Omdat hij overwoog om iets van mij te kopen met de zin: “Open Uw Geest in mij”, hadden we het over die zin.

Ik maakte dit werk in de periode waarin ik mijn innerlijke proces weergaf met behulp van een meer christelijke voorstelling van zaken en de bijbehorende woorden. Ik verlangde toen oprecht dat mijn geest van binnenuit ruimer zou worden en om deze wens uit te drukken ontstond deze zin. Dat was ruim 20 jaar geleden.

(Even tussendoor: Hoe moet ik het werk dat ik maak eigenlijk noemen? Ik noem het geen schilderijen of tekeningen, het zijn ook geen aquarels of pastels al gebruik ik al die materialen wel. Het zijn ook geen prenten. Geen idee hoe ze heten. Ik noem ze maar ‘werk’ of ‘werkje’.)

We hadden het dus over deze zin en ik vertelde dat ik me onlangs realiseerde dat die niet klopt. Hij geeft een verkeerde voorstelling van zaken. Alsof de Geest zich binnenin mij moet nestelen om daar dan te openen. Maar het is helemaal niet zo dat de Geest in mij moet nestelen om daar dan te openen; ikzelf moet mij openen voor de Geest. De Geest ís er gewoon, altijd, eeuwig en alomtegenwoordig, alleen ik heb mij afgesloten. Ik dool rond als een afgesloten bolletje in een oneindige zee van Geest.

Vreemd, dat ik dat kennelijk vergeten was toen ik dit werk maakte. Ik herinner me namelijk dat ik jaren geleden, ver voordat ik het maakte, iets van Meister Eckhart las dat hierover gaat. Hij schrijft: “Meen niet dat het met God is als met een timmerman, die werkt en niet werkt al naar hij wenst, die het in zijn macht heeft te doen en te laten. Zo is het niet met God: wanneer Hij u bereid vindt, dan moet Hij zich wel in u uitstorten, op dezelfde wijze waarop de zon, als de lucht helder en zuiver is, zich moet uitstorten en zich daarvan niet kan onthouden.”
Ik weet nog dat het me erg trof toen ik dit las, maar ik was het kennelijk weer vergeten.

Maar het wordt nog vreemder nu me, terwijl ik dit schrijf, het briefje te binnen schiet waarop ik heb geschreven: “Zij sprak: ik kan het niet geloven, dat Gij mij vult wanneer ik mij open.” Ik vond het een paar jaar geleden tussen allerlei andere briefjes. Ik heb geen idee hoe oud het is. Om de een of andere reden situeer ik het nog voor de geboorte van de kinderen, dus ergens in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Maar zeker weet ik het niet.

Hoe dan ook, ik wist kennelijk al heel lang dat ik degene zou zijn die me zou moeten openen. Ik had zelfs gevoeld dat ik niet kon geloven dat ik gevuld zou worden met God of de Geest, als ik dat zou doen, en toch maak ik jaren later een werk waarin ik tientallen keren opschrijf: “Open Uw Geest in mij.”  Alles kennelijk weggestopt. Ook de opmerking van Meister Eckhardt hierover. Ik blíjf vragen, blíjf me afhankelijk voelen.

Tot kort geleden, toen ik opeens glashelder inzag dat dit een verkeerde vraag is. Dat het zo niet zit. Hoe kan dat?
Ik kan daar niet een exact antwoord op geven in die zin dat ik éen ervaring of éen inzicht kan noemen, waardoor me dit duidelijk werd. Het zijn waarschijnlijk meerdere grotere en kleinere ervaringen geweest, die bij elkaar hebben opgeteld en die ik pas nu begrijp. Ervaringen waarin ik me (heel) even niet meer begrensd voelde door een ‘ik’-gevoel, maar volledig kon opgaan in wat ik zag, hoorde of meemaakte. Ervaringen van schoonheid, vreugde, ontzag, liefde, verwondering, die groter waren dan ikzelf. Ikzelf bestond op dergelijke momenten niet meer. Er was alleen nog een niet te bevatten intense ervaring.

En ook dat had ik al eens weergegeven in een werk. Zonder erbij na te denken schilderde ik, ook alweer jaren geleden, een onbegrensde dimensie in kleur met daarin de cirkel waarmee ik vaak het ‘ik’ of ‘mij’ aangeef. Dwars door die cirkel heen schreef ik: “Maar hoe te vatten deze onbegrensdheid binnen de poorten van het lijf, binnen de afbakening van de huid? Niet te vatten is deze sfeer, niet te begrenzen is deze lichtheid, deze glimlach in het hart.” 

Toen dacht ik dat ik dergelijke ervaringen, deze sfeer, zou moeten kunnen ‘omvatten’ en concludeerde ik, dat me dat niet lukte. Nu zeg ik tegen mezelf: “Nee, natuurlijk is deze sfeer niet te vatten binnen het lijf, binnen het ‘ik’. Omdat deze sfeer pas voelbaar wordt wanneer dat ‘ik’ zijn grenzen heeft opgegeven. Snap dat nou, en stop met vragen naar wat er al ís. De sfeer die je ervaart, de schoonheid, de liefde, de vreugde, is de Geest waar je naar vroeg.” 

Toch wel schokkend om te constateren hoe lang het heeft geduurd, voordat ik mijn ervaringen werkelijk begreep.