De afscheidsbijeenkomst voor mijn vriendin was mooi. De toespraakjes waren ontroerend en de muziek was prachtig en heel betekenisvol. Voor mij ook heel verrassend. Ik had altijd wel een piano zien staan in haar huis, maar ik heb nooit geweten dat ze de gymnopedies van Satie had gespeeld. En dat ze dat vroeger vaak had gedaan als haar dochtertje de slaap niet kon vatten. Ontroerend om dat te horen.
En al die tijd keek ik naar de prachtige rieten mand waarin ze was opgebaard en die was overladen met de bloemen die iedereen voor haar had meegebracht. Overweldigend veel. Een prachtig gezicht.
Na alle woorden en de muziek werden we uitgenodigd om achter de baar aan te lopen, toen die naar de begraafplaats werd gereden. Het was heerlijk rustig en zonnig weer. Wat mooi, hoe die baar met erop die kleurrijke bloemenzee door de eeuwenoude smalle straatjes van Zaltbommel voortgeduwd werd. Het was alsof de straatjes erdoor oplichtten.
Het is niet ver van de Gasthuis-kapel waar de bijeenkomst werd gehouden, naar de begraafplaats. Ik schat hooguit tien minuten lopen. Een ideale afstand voor een meditatieve wandeling zoals ik die ken uit Plum Village *): samen in stilte lopen met aandacht voor iedere stap die je zet. Ik heb dat in veel retraites gedaan en het is fijn om te doen: samen lopen zonder te praten. Geen woorden, maar aandacht.
Dus ja, het viel me op dat iedereen in de stoet liep te babbelen. Zoals ook iedereen druk zat te praten voordat de bijeenkomst begon. De sfeer van een receptie.
Toegegeven, ik was ook gekomen met het idee dat ik ‘iedereen’ weer zou zien en ik had verwacht dat ik het fijn zou vinden om met ‘iedereen’ nog eens te praten over hoe het allemaal was gegaan. Maar toen ik er eenmaal was, viel die behoefte helemaal weg en wilde ik vooral stil zijn. Geen vragen over hoe en wat, wat jij, wat ik, hoezo, en toen en hoe? Geen enkele behoefte daaraan. Maar wel behoefte aan stilte.
Ik was er in zekere zin zelf verbaasd over. Ik mag graag babbelen en ‘het erover hebben’ en dat had ik de afgelopen dagen ook ruimschoots gedaan. Maar op dat moment voelde ik geen enkele behoefte om iets te zeggen en ik wilde ook niets horen. Geen woord schoot me te binnen en ik wilde ook geen woorden horen.
Ik zorgde ervoor dat ik alleen liep, zodat ik zonder problemen in mijn woordenloze stilte kon blijven lopen.
En dat was goed.
Omdat het me verbond met een grote ruimte; de tijdloze ruimte waarin wij leven.
En sterven.
De ruimte waarbinnen alles zich afspeelt.
Meer dan ooit voelde ik me in die ruimte verbonden met mijn vriendin. Zonder woorden.
En dat voelde weldadig.
“Hoe kan dat nou?” vroeg ik me later af. “Wat gebeurde er met me? Wat maakte dat het zwijgen zo weldadig aanvoelde?” Het antwoord liet niet lang op zich wachten: dat kwam, doordat ik mezelf even niet als een ‘ik’ had gemanifesteerd. Met elke uitspraak, elke vraag, elk antwoord, elke opmerking zeg ik iets over mijzelf. Alles wat ik zeg ben ‘ik’. Door niets meer te zeggen ben ‘ik’ er niet meer en daardoor opent de ruimte voor alles wat niet-ik is.
Door mezelf los te laten, door als het ware een stapje opzij te doen, werd een ruimere dimensie ervaarbaar; de tijdloze dimensie waarin alles aanwezig is. Al dan niet gemanifesteerd. En dat voelde op dat moment als het enige wat mogelijk was. En verbindend.
Nu ik dit schrijf realiseer ik me dat ik me niet bewust was hoezeer ik vertrouwd ben geraakt met stilte. En dat stilte voor veel mensen heel bedreigend is. Zeker in gezelschap. Niet voor niets bestaat de uitdrukking: “Er gaat een dominee voorbij.” In sommige kringen wordt het zelfs als onbetamelijk beschouwd om in gezelschap te zwijgen. Er móet gepraat worden. Je móet het ergens over hebben, kan niet schelen waarover. De ruimte moet worden gevuld.
Ikzelf vond het ooit ook heel lastig om te zwijgen in gezelschap. Ik herinner me nog goed hoe ik, toen ik de eerste keer in Plum Village was en we daar in stilte aten **), na verloop van een paar minuten zowat stikte in soort van bakvis gegiechel, die rampzalig eindigde een enorme proestbui, doordat ik me geen houding wist te geven.
Maar diezelfde stilte voelde later, toen ik eraan gewend was, als een bevrijding: ik hoefde niets meer te verzinnen om het over te hebben. Ik kon gewoon naast iemand zitten, in stilte. Met andere woorden: ik hoefde mezelf niet meer als een ‘ik’ te manifesteren. Het kon ook zonder die ‘ik’.
Beter zelfs.
Rustig naast elkaar zitten kan een groot gevoel van verbinding geven.
Hoe dan ook, ik ervoer die dag tijdens de korte wandeling achter de baar van mijn vriendin een grote ruimte en een diepe verbinding door de tijd en de ruimte heen met alles en iedereen, maar specifiek met haar.
Later op de dag liep ik nog even naar het kerkhof omdat ik hoopte nog een foto te maken van de prachtige mand met alle bloemen. Helaas was de mand was al begraven zoals te verwachten was en ik moest het doen met de bloemen die zo mooi mogelijk op de aarde waren geschikt. Ook goed.
Tegelijk met mij was er een vrouw die de mand ook nog graag even had willen zien. Met haar heb ik nog heel lang staan praten.
Ach ja, zo gaat het. Soms is mijn ik er even niet, maar meestal wel.
Het was een heel fijn gesprek.
*) Het klooster van Zen-leraar Thich Nhat Hanh in Frankrijk
**) In de traditie van Thich Nhat Hanh wordt er aan het begin van iedere maaltijd een poos in stilte gegeten. Daarna kan er gepraat worden.
Goedemorgen.
Dank je wel, Riekje.
Bij de uitvaart van mijn schoonzoon 2 maanden geleden heb ik dezelfde behoefte ervaren: stil zijn. Ik heb daarin mijn intuitie gevolgd.
Dank voor je woorden waarin je een heldere uitleg geeft en betekenis toevoegt aan intuïtieve gevoelens. Ik was de enige die schijnbaar de behoefte aan stilte had, dank je dat ik me minder alleen/uitzonderlijk daarin voel maar nu juist verbonden.
Nog een mooie zondag. Hartelijke groet, Mariose
Ik was gisteren op de uitvaart van een neef van me. Ook daar was het een drukte van belang. Iedereen praatte honderd uit. Ik vermoed dat veel mensen bang zijn voor eventuele gevoelens die los dreigen te komen wanneer ze niet meer druk praten.
Mooi, dat je je intuïtie volgde! Ik kan het helemaal begrijpen.
Ik wens je veel sterkte met het verwerken van het verdriet van het verlies van je schoonzoon. Zo jong waarschijnlijk nog en zo triest voor je dochter.
Dank je Riekje voor dit mooie verstilde delen.
Ik ben ook nieuwsgierig naar hoe deze ‘mand’ eruitzag. Onder deze weelderige bloemenpracht.
Bijzonder dat er wat dat betreft steeds meer mogelijk is om onszelf in te ruste te leggen.
Fijne zondag Edith
Als je ‘wilgentenen grafmanden’ intikt op Google, krijg je een heleboel van dergelijke manden te zien.
Ik vond het een prachtig mand. Op de een of andere manier troostend en minder ‘hard’ dan een houten.
Wat mooi Riekje. Heel herkenbaar, zeker als de frequentie van begrafenissen bij het ouder worden toeneemt. Het bracht mij ertoe aan mijn Spotify playlist over de dood het stuk van John Cage “4’33” toe te voegen. Als je dat afspeelt hoor je niets, hooguit de geluiden om je heen. Heel bijzonder wordt stilte dan eigenlijk. Het helpt mij, samen met jouw stukje, vaker even ‘een stilteling’ te zijn.
Natuurlijk meteen “4’33” van John Cage opgezocht en ‘beluisterd’.
Ja, bijzonder.
Ik ontdek de laatste jaren, waarin ik veel vaker in stilte ben dan vroeger, dat ik de stilte soms ook hoor wanneer er geluiden zijn. Het is dan alsof ik de stille ruimte ervaar waarin de geluiden zich afspelen.
Nou ja, dat wil Cage natuurlijk ook met zijn “4’33”.
Je hebt wel iets aangeraakt. Vrijdag zat ik tijdens een bijeenkomst even alleen in de pauze. Iemand kwam naast me zitten zonder iets te zeggen. Ik vond het prettig, maar voelde de druk om iets te zeggen. Dus vroeg ik: ‘Hoe gaat het met jou?’ Het antwoord was ‘goed.’ Thuis liet dat me niet los. Waarom voelde ik de behoefte om iets te zeggen? Het was niet voor mezelf, maar eerder omdat ik dacht dat de ander het vreemd zou vinden. Na het lezen van je blog, besef ik dat ik in de toekomst gewoon stil kan blijven. Mezelf loslaten.
Ja, soms is het best moeilijk om te besluiten al dan niet iets te zeggen. Het hangt er natuurlijk ook heel erg van af wat voor soort bijeenkomst het is. Ik begrijp heel goed dat je de stilte wilde doorbreken. Ook om de ander geen ongemakkelijk gevoel te geven. Maar het lijkt erop dat de ander niet erg bereid was om een praatje te maken. Zo’n kort antwoord!
Nou ja, dat werd dan op die manier duidelijk.
Tja, het blijft altijd een beetje voelen en zoeken, maar je hóeft niets te zeggen. Je kunt ook rustig naast de ander zitten. Wie weet, begint die dan te praten……
Wat mij overkwam!
De dag van de begrafenis van Annie fietste ik naar de Gasthuiskapel.
Ineens passeerde mij de “lijkwagen ” van Annie. Ik zag een auto waarin ik
duidelijk kon zien dat er een mand in stond. Ik wist direct dat moet Annie zijn.
Ofschoon ik nog niet gehuild had om haar overlijden , liepen er tranen uit
mijn ogen . Het was een prachtige middag op onze Oude Algemene Begraafplaats.
Mooier afscheid jun je je niet wensen .
Liesbeth Lehr
Ja, wat was het allemaal mooi, he? Die prachtige mand met al die bloemen en die mooie oude begraafplaats met die grote oude beuk en dat mooie zachte herfstlicht. Ik vond het allemaal bij elkaar heel troostend.
Reactie van Elma:
Lieve Riekje,
Kostbaar voor mij hoe je ervaring van deze begrafenis met ons deelt. Door je ‘schrijversgave’ verbind je de feitelijke gebeurtenis organisch met de verwoording van je eigen proces:. De alinea die begint met: ‘ Hoe kan dat nou…’
Ik heb het, op mijn kussentje, herlezen en voelde me gesterkt, aangemoedigd in het koesteren, waarderen van stilte.
Dank voor je delen, voor je verhaal.
Warme groet, Elma
Dat vind ik wel heel bijzonder; dat je mijn verhaal herleest, al zittend op je kussentje, want dat is toch wel een heel bijzondere plek!
Ja, ik schreef in mijn antwoord aan Paul ook al, dat ik site hoe langer hoe meer waardeer. Soms zelfs meer dan muziek. En dat zegt wat, want ik luister heel erg graag naar muziek.
Het zal wel te maken hebben met ouder worden, denk ik. Steeds meer waardering voor rust en stilte.
Hier past alleen: Stilte
Ja, stilte, ook van mijn kant.