Meditatie en emoties

Jarenlang zit ik al te stoeien met de vraag hoe de verhouding is, kan, of zou moeten zijn tussen boeddhisme en psychotherapie. In de jaren 80, toen er meer belangstelling ontstond voor het boeddhisme, stonden die twee zo ongeveer lijnrecht tegenover elkaar, om niet te zeggen dat ze elkaar verketterden. Wie mediteerde haalde zijn neus op voor psychotherapie en andersom; mensen die zich bezig hielden met psychotherapie moesten helemaal niets hebben van mediteren.
Voor Jan en mij gold dat niet. Omdat Jan zich al vanaf de zeventiger jaren verdiepte in het boeddhisme, maar we samen ook psychotherapie gaven in Centrum Boswijk, werden we uitgedaagd om verbinding te zoeken tussen beide.

Inmiddels is er behoorlijk wat veranderd. Ik heb Thich Nhat Hanh in de loop van de jaren waarin ik hem volgde, steeds meer en nadrukkelijker horen zeggen, dat het belangrijk is om je gevoelens te erkennen (te ‘omarmen’) en om er diep in te kijken. Hoe dat ‘diepe kijken’ concreet gezien dan in zijn werk zou kunnen gaan, bleef doorgaans overigens in het midden. Dus praktisch gesproken veranderde er niet veel.

Voor mij is en blijft het een hoogst interessant en grotendeels nog onontgonnen gebied; het gebied tussen meditatie en therapie.
Vandaar dat ik aangenaam verrast was toen ik een kort artikel las in de nieuwsbrief van Lions Roar door Lama Tsultrim Allione over het bevrijden van wat zij je ‘demons’ noemt. (www.lionsroar.com)
Lama Tsultrim Allione is een vrouwelijke boeddhistische leraar met een uitzonderlijke levensloop. Ze is geboren in Engeland (1947), is een aantal keren in- maar ook weer uitgetreden als non in kloosters in Nepal, is twee keer gescheiden en nu weduwe, en heeft drie volwassen kinderen. Ze verdiepte zich in vrouwelijke Tibetaane yogini’s, in het bijzonder de 11e eeuwse Machog Labrön. In 1993 startte ze een meditatie centrum in Amerika: Tara Mandala, waar ze het gebied tussen westerse psychologie en Boeddhisme wil verkennen. In 2008 schreef ze het boek Feeding your demons. (In de Nederlandse vertaling: Bevrijd je demonen.) Daarin beschrijft ze een manier van mediteren die terug schijnt te gaan op de meditatietraditie van Machog Labrön, die ze heeft aangepast en toegankelijk gemaakt voor de westerse mens.

Een flink aantal jaren geleden kwam ik Lama Tsultrim al op het spoor. Ik beoordeelde haar vorm van mediteren toen als ‘te ingewikkeld Tibetaans’, maar doordat ze in het genoemde artikel iets gedetailleerder beschreef hoe haar manier van mediteren eruit ziet, raakte ik nu toch geïntrigeerd. Uitgangspunt van haar denken is namelijk dat je je demonen (energie zuigende of belemmerende emoties zoals woede, angst, wanhoop, jaloezie en dergelijke) niet alleen moet erkennen, maar dat je ermee in gesprek moet gaan. Sterker nog: je moet ze voeden. 
Dit voedende gesprek vindt plaats in een exact omschreven vijf stappen-plan. Heel sterk verkort samengevat: jijzelf en je demon zitten tegenover elkaar, er worden voorgeschreven vragen gesteld en beantwoord, de demon wordt gevoed en het eindigt ermee dat je innerlijke rust en vrede ervaart. Tijdens de vijf stappen verwissel je een paar keer van plaats, zodat je je demon leert kennen door je met hem te identificeren.

Dit lezende, kreeg ik het beeld van een voor mij ‘doodgewone’ Gestalt-sessie voor ogen. Ik heb mensen ook tegenover hun pijn of hun verdriet laten zitten, aan weerskanten laten onderzoeken wat daar te voelen en te ervaren viel, en deze beide kanten een gesprek met elkaar laten voeren. De gevoelens op de beide stoelen veranderden dan, doordat er over en weer informatie en aandacht werd uitgewisseld. Weliswaar geen vast omschreven stappen-plan, maar wel een gesprek.
Een verschil is wel, dat er in Gestalt altijd veel gepraat wordt en er meestal ook ‘echte’ personen verschijnen op de plaats van de emotie, zoals bijvoorbeeld een ouderfiguur of het zogenoemde ‘innerlijke kind’. In de bovengenoemde dialogen wordt op een heel speciale manier gewerkt met kleuren en lichten. 
Dat kan een nadeel, maar evengoed een voordeel zijn. Maar al te vaak gaan mensen zich namelijk hechten aan ‘het verhaal’ rondom hun emoties, waardoor ze in feite nog verder van huis zijn. “Ik reageer nu eenmaal zo, omdat ik vroeger…., omdat mijn moeder vroeger…,” enzovoort. Wanneer je uitsluitend werkt met lichten en kleuren, loop je dit gevaar misschien niet.

Hoe het ook werkt, wat me treft, en verheugt, is het feit dat hier binnen de boeddhistische context direct en expliciet naar emoties wordt gekeken. Ze worden niet alleen erkend, maar ook te woord gestaan en er bestaan zelfs momenten waarop je je met hen identificeert. Je voedt ze zelfs!
Dit schrijvende, schiet me opeens de uitspraak te binnen, die ik vroeger vaak bezigde als clienten weerzin voelden om negatieve, angstaanjagende of schaamtevolle emoties onder ogen te zien: “Als je de duivel wilt leren kennen, moet je hem de hand schudden”. Het herinnert me er ook aan dat ik al sinds jaar en dag beweer dat je niet moet vechten, maar voeden. Eén van mijn eerste blogs heeft dit zelfs als titel. 

Heeft dit alles ermee te maken dat lama Tsultrim een vrouw is, en dat ze  zich baseert op een vrouwelijke Yogini? Is haar ‘meditatie-methode’ meer en beter op vrouwen toegesneden dan de meer traditionele meditatie-methodes? Ik moet toegeven dat ik altijd vragen heb gehad omtrent het omgaan met emoties in de boeddhistische meditatie-traditie en dat ik vaak heb gedacht dat dit te danken (te wijten?) is aan het feit dat het vooral mannen zijn geweest, die de traditie hebben vormgegeven. Hoe zit het bijvoorbeeld met die Machog Labrön? Is zij, inclusief haar meer vrouwelijke mediatie praktijk, in de loop van de eeuwen niet gewoon verdonkeremaand en wordt zij nu door Tsultrim Allione als het ware ‘opgediept’ en recht gedaan? Betekent dit dat ik me bevind in de stroom van wetenschappers en onderzoekers, die tegenwoordig ontdekken dat de man zo ongeveer in alles als standaard-norm wordt gebruikt, of het nu gaat om het ontwerp van de stoelen in auto’s, de dosering van medicijnen of het diagnosticeren van hartkwalen? En dat zo langzamerhand duidelijk wordt dat die norm niet zonder meer toepasbaar is op vrouwen? Zullen vrouwen, naast bijvoorbeeld andere doseringen van medicijnen, ook gebaat zijn bij andere vormen van meditatie? Ik weet dat er onderzoek is gedaan naar het effect van meditatie op de hersenen. Maar waren dat de hersenen van mannen of vrouwen? Zeker is, dat hersenen van mannen en vrouwen verschillend werken https://riekjeboswijk.nl/de-twee-hersenen/, maar wordt daar in de meditatiepraktijk rekening mee gehouden?
Alles bij elkaar vind ik dit allemaal hoogst interessant. Dus ik heb het boek besteld en ga er eens even helemaal in duiken. Ik houd je op de hoogte.