Leren zien

Wat leuk, ik las vrijdagochtend een column van Bert Keizer *) over een vraag die iedere keer bij me opduikt als ik baby’s zie. Ook bij ‘wildvreemde’ baby’s die ik bijvoorbeeld op straat of in de supermarkt tegenkom. Ik kan niet laten om altijd even naar die baby’s te lachen en vaak maak ik ook wat wuivende gebaren met mijn handen, maar terwijl ik dat doe vraag ik me altijd af: “Wat ziet zo’n baby eigenlijk? Ziet hij mij of ziet hij zomaar wat vlekken?” Ik kan me namelijk niet voorstellen dat baby’s direct aan het begin van hun leven al in staat zijn om alle kleuren en vormen die hun ogen opvangen om te zetten in de beelden zoals wij ze zien. 

Keizer geeft in zijn column het begin van een antwoord op mijn vraag. Hij doet dat  door te verwijzen naar onderzoeken die zijn gedaan met mensen die waren geboren met ondoorzichtige lenzen in hun ogen, zodat ze vanaf hun geboorte blind waren. Toen zij later in hun leven een cataract-operatie ondergingen waarbij de ondoorzichtige lenzen werden vervangen door transparante, konden ze gewoon zien. Je zou verwachten dat die mensen een gat in de lucht zouden springen van vreugde, omdat ze opeens de wereld om hen heen konden zien. Maar nee, een paar mensen werden er blij van, maar de meeste voelden zich ongemakkelijk, of werden zelfs angstig. 
Dat kwam, doordat het waarnemen van vormen en ruimte door hen was aangeleerd door te voelen of te luisteren. Ze konden bijvoorbeeld een bol onderscheiden van een kubus door die te betasten en als ze door een ruimte liepen konden ze horen waar ze zich bevonden. Maar toen ze door hun ogen konden zien wat ze tot die tijd altijd hadden gevoeld en betast, bleken ze niets meer van die vormen en de ruimte te snappen.
Ik citeer: In zekere zin zijn deze nieuwe zieners als pasgeborenen. De wereld tuimelt nog onverteerd naar binnen. Dat wil zeggen: er valt licht op het netvlies maar de neurale verwerking die plaatsvindt in de hersenen moet nog van de grond komen. Ze zien kleurvlekken die variëren in helderheid. Schaduwen begrijpen ze aanvankelijk niet. Het lijken gaten, leegtes. Voor ons accentueert een schaduw de vorm van een steen, een boom, een bal. Maar zij zien geen diepte, alleen maar vlakken met rare donkere plekken pal er naast. 
Uit dit beeld volgt meteen dat ze niet begrijpen hoe een hond zich achter een stoel kan bevinden. Ons idee van ruimte waarin zich de dingen bevinden hebben ze niet. Zich voortbewegen is doodeng, omdat ze niet weten op welke afstand die warreling van kleuren zich bevindt. Ze zien de kast wel, maar lopen er boem tegenaan. ‘Ruimte’ betekent voor hen iets dat je af kunt tasten. Hoewel ze kunnen zien (tot op zekere hoogt) zouden ze het liefste met uitgestrekte handen door het leven gaan omdat hun tastzin ze tot nu toe prima behoedde voor botsingen, terwijl hun ogen daar niet tegen helpen.

Meteen herinner ik me hoe ons dochtertje vanuit de kinderstoel haar lepeltje naar beneden gooide, geïnteresseerd keek hoe het naar beneden viel, aandachtig bekeek hoe het op de grond lag, het meteen aanpakte als we het haar teruggaven, om het vol enthousiasme weer naar beneden te gooiden en het opnieuw te volgen op zijn val in de diepte. Keer op keer speelden we dit spelletje.

Ik herinner me ook nog heel goed hoe zij, toen ze ongeveer een jaar was en al goed kon kruipen, een keer naar beneden viel van het afstapje naar de keuken. Dat was ongeveer 15 centimeter diep. Ze had niet gezien dat de keukenvloer lager lag dan de vloer in de huiskamer en was in volle vaart doorgekropen, zodat ze naar beneden tuimelde. Een dag later kroop ze met een paar knijpers in haar hand naar de plaats waar ze naar beneden was gevallen, gooide de knijpers naar beneden en bekeek ze geïnteresseerd op hun nieuwe plek. Ze schatte de diepte waar de knijpers zich bevonden en probeerde ze te pakken. Dit deed ze een paar keer.
Weer een dag later kroop ze met haar knuffeldier naar het afstapje, gooide dat naar beneden, bestudeerde weer enige tijd hoe en waar haar troeteldier zich nu bevond en kroop daarna heel voorzichtig zelf ook naar beneden.

En in dit verband denk ik ook aan alle opgewonden plezier van haar, wanneer we ons verstopten achter een stoel, een deur of een gordijn en daar opeens achter vandaan sprongen! Zo is er niets in de ruimte en zo is er opeens een papa of een mama! Ik heb me dat nooit zo gerealiseerd, maar het is zeker waar dat alles wat wij indertijd als spelletjes beschouwden en enthousiast met ons dochtertje meespeelden, helemaal geen spelletjes waren. Voor ons misschien wel, maar voor haar zeker niet. Voor haar waren het belangrijke experimenten en onderzoeken. Ze leerde op deze manier de visuele input te combineren met ruimte en beweging. Er vormden zich neurale netwerken. Ze leerde zien.
Niet te geloven hoeveel we in ons leven leren.

*) Trouw, vrijdag 8 november