Jezelf vergeven

Nog even over vergeven. Om precies te zijn, over jezelf vergeven. Hoe komt het dat dat vaak zo lastig is? Zeker wanneer er over en weer verwijten, pijn en spijt zijn uitgesproken is het vaak niet moeilijk om de ander te vergeven en hem of haar weer te zien vanuit je hart en je liefde. Als je jezelf wilt vergeven gaat dat meestal veel moeilijker. Waarom?

Dat komt, doordat je dan te maken krijgt met een heel lastige instantie in jezelf; de instantie die je doen en laten voortdurend op de korrel neemt, die hoge eisen stelt aan je gedrag en die daardoor de vriendelijke vergevingsgezindheid van je hart behoorlijk in de weg kan staan. Frits Perls noemde deze instantie de ‘topdog’. In andere therapie-richtingen staat hij bekend als ‘de criticus’ of ‘de perfectionist’. Ik zal hem verderop steeds ‘de perfectionist’ noemen. 
Deze perfectionist vertelt je hoe ‘het’ moet. Hij vertelt je hoe je je hoort te gedragen, wat wel en niet mag, wat hoort enzovoort. En hij tikt je op de vingers wanneer je je niet volgens zijn voorschriften gedraagt. Als je iets fout hebt gedaan slaat hij je bijvoorbeeld om de oren met uitspraken in de trant van: “Je had het beter moeten doen. Doe dan ook eens wat voorzichtiger. Je had het allemaal kunnen weten, Stom, dat je zo hebt gehandeld!” Hij komt dus aandragen met verwijten, terechtwijzingen, gedragsaanwijzingen, enzovoort, waardoor je schuldig gaat voelen over wat je hebt gedaan. Als je je schuldig voelt, kun je je meestal niet voorstellen dat je ooit vergeven zult worden. En wat je perfectionist betreft is dat ook zo: hij zal dat zeker niet doen.
Je vergeeft de ander dus wel, maar jezelf niet. Het lijkt wel of je met twee maten meet.

En dat doe je ook: je meet inderdaad met twee maten. Als je iemand anders vergeeft, kijk je vanuit je hart naar de ander en vergeef je hem zijn imperfectie. Jezelf vergeven is echter onmogelijk, omdat je perfectionist niet bereid is jou je imperfectie te vergeven. In feite suggereert hij dat jij wél perfect bent, althans perfect zou kunnen wórden. Je deed het misschien wel fout, je was misschien onzorgvuldig, wat ook maar, kortom je hebt gefaald, maar in principe kun je het goed doen. Hij weet jou immers precies te vertellen hoe dat moet! Hij blíjft maar beweren hoe je het allemaal anders en beter had kunnen doen. Híj weet het, híj is perfect. Als je zou doen wat hij zei, zou jij perfect zijn. En daarom is hij streng, heel erg streng! De ander mag dan misschien imperfect zijn, jíj niet.

Als je jezelf wilt vergeven, zul je de perfectionist het zwijgen moeten opleggen. Je zult hem ervan moeten overtuigen dat je niet perfect bent. Op zijn minst moet hij begrijpen dat je dat indertíjd niet was. Je kon niet beter handelen omdat het je toen aan kennis ontbrak, omdat je in die tijd misschien doodmoe was, depressief of angstig. Je kon daardoor niet helder zien hoe de situatie in elkaar stak en hoe de ander er aan toe was. Je deed daardoor dingen fout, was onzorgvuldig, misschien zelfs wel bot, maar je kon het toen echt niet anders. Je was niet perfect. Je was toen en bent nu nog net zo’n falend wezen als iedereen om je heen. En zoals gezegd, dat kun je de perfectionist maar heel moeilijk aan zijn verstand peuteren. Het voelt voor hem als een vernedering om dat toe te geven.
Toch is dat nodig. De perfectionist moet inzien dat zijn eisen te hoog waren. Niemand is perfect. Dus jij ook niet. Zodra de perfectionist zijn eisen laat varen, kun je jezelf weer zien met de ogen van je hart en is het niet moeilijk jezelf te vergeven. Je mag wel naar perfectie stréven, maar het is je vergeven dat je nog niet perfect bént.

Een andere reden waarom je de perfectionist heel moeilijk het zwijgen kunt opleggen is het feit, dat hij vergeven verwart met goedpraten. Maar vergeven is heel iets anders dan goedpraten.
Stel, dat je een mooie vaas van je moeder kapot hebt gemaakt. Je was haastig, ongeconcentreerd en stootte hem gewoon kapot. Na wat heen en weer gepraat vergeeft je moeder je, maar dat betekent helemaal niet, dat ze het goed praat. Ze zegt niet dat het niet hindert. Want het ís niet goed en het hindert wel. Natuurlijk vindt ze het erg dat haar vaas kapot is. Natuurlijk vindt ze het dom dat jij hem kapot stootte. Je had voorzichtiger moeten zijn. Ze praat je gedrag niet goed, maar ze vergeeft het je wel. Ze houdt nog steeds van je. Met al je stunteligheid. Voor een perfectionist is dat heel moeilijk, eigenlijk niet te begrijpen. 

Toch is het is van essentieel belang om dit onderscheid te maken. Het maakt namelijk nogal wat uit hoe het nu verder gaat: je moeder veroordeelt je dus niet, ze vindt je niet slecht en zal je niet straffen, maar haar verdriet om de gebroken vaas is er natuurlijk wel. Dat verdriet zal voor jou een aansporing kunnen zijn om voortaan wat voorzichtiger met haar spullen om te gaan. Niet, omdat je je heel slecht voelt, maar uit respect voor haar. Als je goed nagaat, besluit je te gaan doen wat de perfectionist ook al zei: “Doe niet zo haastig, wees wat voorzichtiger!” Alleen nu niet uit angst, of uit plichtsbesef, maar omdat je het graag wilt. Doordat je je hart nu ook voor jezelf hebt geopend, kun je je goede bedoelingen immers weer voelen. Zo bekeken kun je een ‘fout’ zien als een les in liefde.