Het dagelijks verleden

OVER TIJD 4
Laatst ontmoette ik weer eens iemand die beweerde dat werken met regressie in therapie onzin is. “Het is volstrekt zinloos om steeds maar weer terug te gaan naar het verleden en je gedrag op die manier te verklaren,” beweerde hij geïrriteerd. Nu erger ik me ook regelmatig aan mensen die (vaak ongevraagd) uitgebreid vertellen wat ze allemaal wel niet hebben meegemaakt in hun jeugd en hoezeer ze daaronder hebben geleden, om vervolgens vast te stellen dat dit verleden hun gedrag tot op de dag van vandaag bepaalt en dat ze daar dus niets aan kunnen veranderen. Ik ervaar dat altijd als een vrij irritante manier om de verantwoording voor je gedrag naast je neer te leggen, en alles te wijten aan je jeugd. In het bijzonder aan de ouders. Dus ik was het in zekere zin met de persoon eens. 
Door de opmerking werd me echter ook duidelijk dat mijn gesprekspartner waarschijnlijk een bepaalde vorm van therapie voor ogen had, namelijk wat ik noem ‘praat-therapie’; therapie waarin voornamelijk aandacht wordt besteed aan het verklaren en uitleggen van gedrag door het verleden te analyseren, eventueel aangevuld met gedragsaanwijzingen. Hij had kennelijk niet meegemaakt dat je in therapie ook kan werken met emoties en emotionele verwerking. Inderdaad; vaak aan de hand van wat regressie wordt genoemd. In de jaren dat ik therapie gaf en veel met emoties werkte, zoals onze opvolgers in het Boswijk Instituut ook doen, heb ik ervaren dat die manier van werken vaak heel succesvol kan zijn. Daarom was ik het ook absoluut níet met mijn gesprekspartner eens. In mijn ogen is dergelijke therapie wel degelijk zinnig.
Therapeuten die met emoties werken, verplaatsen bovendien hun cliënten helemaal niet vanuit het heden naar het verleden, maar andersom: vanuit het verleden naar het heden. Het probleem is namelijk dat de cliënten zich helemaal niet in het heden, maar voortdurend in het verleden bevinden. 

Stel: een client heeft een probleem met zijn leidinggevende. Hij vindt hem autoritair en afstandelijk, voelt zich keer op keer door hem vernederd en reageert daarop door zich terug te trekken. Hij is natuurlijk woedend, maar dat laat hij niet merken. Als de therapeut wat dieper op deze gevoelens ingaat blijkt, dat hij vroeger dezelfde vernedering ervoer in het contact met zijn vader en dat hij zich toen ook al woedend terugtrok uit de relatie. De manier waarop hij hier en nu reageert op zijn leidinggevende lijkt dus sprekend op de manier waarop hij indertijd heeft leren omgaan met zijn vader. Dat komt echter niet doordat de leidinggevende zoveel op die vader lijkt, maar voornamelijk doordat de emoties die de cliënt indertijd ervoer in contact met zijn vader, ogenblikkelijk opduiken zodra hij zijn leidinggevende ziet. Dat maakt, dat hij zijn vader op de leidinggevende projecteert en dat maakt ook, dat hij zich tegenover die leidinggevende net zo gedraagt als vroeger tegenover zijn vader. De vroegere relatie met zijn vader herhaalt zich dus in de actuele relatie met zijn leidinggevende.
In termen van heden en verleden: hij verwart het heden (zijn leidinggevende) met het verleden (zijn vader) doordat hij het verleden op het heden projecteert. Zo bekeken is de cliënt helemaal niet aanwezig in het heden, maar zit hij gevangen in het verleden, namelijk in het gedrag dat hij in het verleden heeft ontwikkeld. Hij hoeft helemaal niet naar het verleden teruggebracht te worden. Hij is er nooit uit vertrokken. Zijn dagelijkse gedrag is het gedrag dat hij in het verleden heeft aangeleerd. Zijn dagelijkse heden is in feite zijn dagelijkse verleden. 

Om hem uit dit verleden te bevrijden, zal een therapeut die met emoties werkt, hem helpen het kind dat hij ooit was, zijn innerlijke kind, te laten opgroeien tot een volwassene. Niet, door de emoties van dat kind te analyseren en te verklaren, maar door ze te laten vóelen. Hij zal zijn cliënt ondersteunen bij het doorvoelen en verwerken van die emoties, hij zal hem helpen zijn negatieve overtuigingen te vervangen door positieve, hem leren zijn behoeftes en grenzen te onderscheiden en aan te geven, zijn meestal negatieve zelfbeeld om te zetten in een positief beeld, kortom: hij zal zijn cliënt helpen afscheid te nemen van zijn innerlijke kind door diens overtuigingen en bijbehorend gedrag te vervangen door een volwassen houding en gedrag. Een autoriteit in het dagelijks leven, zoals de leidinggevende, zal dan niet meer de kinderlijke emoties opwekken en er daardoor ook niet meer uitzien als de vroegere autoriteit; de vader. De cliënt kan zijn leidinggevende nu zien zoals hij is. 

Het is in mijn ogen overigens een naïef idee dat je je in de tijd zou kunnen verplaatsen. Je kunt niet terug naar het verleden en het is evenmin mogelijk je te verplaatsen naar de toekomst. Er bestaat gewoon niets anders dan het heden: het punt in de tijd waarin je complete verleden samenkomt en waar zich de start naar je toekomst bevindt. Psychotherapeuten veranderen het verleden niet. Voor zover ze iets veranderen, zijn het hersensporen die in de jeugd zijn ontstaan en die zich hier en nu in je hersens bevinden en die hier en nu je fysieke gewoontepatronen en je gedrag veroorzaken. Door die hersensporen ‘na te lopen’, je emoties, fysieke gewoontes en mentale overtuigingen te ervaren en te transformeren, wijzig je die hersensporen. Maar dat doe je allemaal in het heden.