In 1988 schreef ik een boekje waarin ik wat filosofeer over het sinterklaasfeest zoals dat in Nederland wordt gevierd. De aanleiding om het te schrijven was onze dochter die op haar vijfde recht voor me was gaan staan, me strak in mijn ogen had gekeken en had gevraagd: “Hoe zit het nu? Bestaat Sinterklaas nou wel, of niet?” Ik kon het toen niet over mijn hart verkrijgen om tegen haar te liegen en vertelde haar dat Sinterklaas héeft bestaan en dat het sinterklaasfeest een spel is.
Dit voorval herinnerde me aan de grote schok die ikzelf had ervaren toen mij werd verteld dat Sinterklaas niet bestaat. Ik was toen een jaar of negen. Ik weet nog heel precies waar ik op dat moment stond en wie het tegen me zei. Ik weet ook nog, dat het was alsof er een luik boven mijn hoofd werd dichtgeschoven, waardoor een prachtige blauwe hemel werd afgesloten. Ik zag nog net een donzige witte wolk drijven, waarop God en Sinterklaas zaten. Mijn conclusie op dat moment was: “Oké, het is dus niet waar. Er is niets.”
Ik ben trouwens niet de enige: als je mensen vraagt of ze zich het moment nog herinneren waarop hun werd verteld dat Sinterklaas niet bestaat, blijken veel mensen daar nog een heldere herinnering aan te hebben. Net als ik zien ze nog haarscherp waar ze op dat moment stonden, wie het tegen hen zei, en wat er door hen heen ging.
Hoe schokkend ook, ik had hier nooit meer over nagedacht, totdat onze oudste dochter die vraag stelde en ik niet tegen haar kon, maar ook niet wilde liegen. Ik vertelde haar dus de waarheid. Mijn dochter nam die waarheid voor kennisgeving aan en speelde het feest gewoon vrolijk mee. Geen enkel probleem voor haar.
Maar wel voor mij! Ik bekeek het hele sinterklaas gebeuren opeens met heel andere ogen. Ik begon het een heel merkwaardig spel te vinden. Vooral de vraag wat er met een kind gebeurt als het hoort dat hij zo lang door zijn ouders voor de gek is gehouden, hield me bezig. Ik stuurde daarom een flink aantal mensen in mijn omgeving een lijst met vragen hierover en kreeg de meest interessante en ontroerende antwoorden toegestuurd, waaruit bleek dat deze onthulling inderdaad vaak tot een (overigens meestal tijdelijke) vertrouwenscrisis leidt. Aan de hand van mijn eigen ervaringen en de resultaten van deze kleine enquête schreef ik het boek: De shock van Sinterklaas.
Tijdens het schrijven begon de vraag naar het religieuze aspect van Sinterklaas me meer en meer te intrigeren, dus verdiepte ik me enige tijd in de herkomst van Sinterklaas. Ik kwam al gauw terecht bij de Germaanse god Wodan die in de heilige nachten tussen 25 december en 6 januari op zijn schimmel door de lucht rijdt, gevolgd door een groep duivels. Wodan heeft van alles te maken met vruchtbaarheid en het varken is het aan hem gewijde dier; vandaar de pepernoten door de schoorsteen en de marsepeinen varkens.
Na de kerstening heeft de katholieke kerk geprobeerd Wodan te vervangen door de bisschop van Myra; Sint Nicolaas. Speculaaspoppen bijvoorbeeld, verwijzen naar het feit dat de heilige Nicolaas zich regelmatig onledig hield met het koppelen van huwbare mannen en vrouwen. Hij schonk ook geld aan mensen die dat nodig hadden; vandaar de chocolade-munten.
Doordat het nooit is gelukt om Wodan volledig uit te bannen, wordt Sinterklaas van alles toegedicht wat in oorsprong te maken heeft Wodan en de heilige Nicolaas.
Het boek kreeg enorm veel aandacht in de pers. Helaas niet erg positief. Integendeel: het boek werd zo ongeveer neergesabeld. En ik erbij. De recensies varieerden van kritisch tot vernietigend. Kennelijk maakt het onderwerp Sinterklaas heel veel los. Maar ondanks al die publiciteit liep het boek niet. Het belandde na een paar jaar in de ramsj. Niemand wilde het lezen. Niets aan te doen: exit Sinterklaas.
Totdat ik in 1998 het boek herschreef, omdat mijn uitgever bereid was het nog een keer uit te geven. Ditmaal met de titel: Sinterklaas en God. Ik was inmiddels namelijk meer en meer geïnteresseerd geraakt in de gelijkenis tussen die twee. In de antwoorden op mijn vragen bleek ook, dat veel kinderen God tegelijk met Sinterklaas overboord gooien, net als ikzelf indertijd. En terwijl het in de tachtiger jaren nog zo ongeveer taboe was om over God te schrijven, was dat in de negentiger jaren juist heel erg in. Dus ik hoopte een graantje mee te kunnen pikken van die toen heersende populariteit. Het woord God stond dan ook pontificaal op de cover.
Ook dit boek kreeg heel veel aandacht. Niet alleen van de schrijvende pers, maar ik heb ook een flink aantal interviews op de radio en de televisie gegeven. Ik ben zelfs een halve dag op stap geweest met een verslaggeefster plus een geluidsman van het NOS-journaal om Sinterklaas te zien aankomen in Hattum en hem daar mijn boek aan te bieden! Ik vind het nog steeds niet te geloven dat een boekje over het geloof in Sinterklaas kennelijk zó belangrijk werd gevonden, dat er een item in het NOS-journaal aan werd gewijd.
De recensies in de bladen waren nu weliswaar minder vernietigend dan tien jaar eerder, maar ze waren hooguit voorzichtig positief, een enkele keer waarderend. En ook deze keer werd het boek niet of nauwelijks verkocht. Tja, God was populair, maar Sinterklaas was heilig! Terwijl je alles mocht beweren over God wat je maar kon bedenken, kon je nog steeds niets zeggen wat het bestaan van Sinterklaas ook maar enigszins in diskrediet bracht. Pas vorig jaar werd het laatste exemplaar van de eerste en enige druk verkocht.
We hebben er even over gedacht om het boekje zelf nog een keer uit te geven bij Uitgeverij BosBoek , maar om eerlijk te zijn: ik durf het niet. Ik weet wel zeker dat ik zal worden overspoeld door haat-mails. Kom niet aan Sinterklaas! Echt waar: Sinterklaas is heilig, heiliger dan God.
Voor wie is geïnteresseerd: ik heb nog een klein aantal exemplaren liggen van De shock van Sinterklaas. Voor € 15,00 stuur ik een exemplaar naar je toe. Maak het geld over op NL65 INGB 0001 1680 88 t.n.v. Boswijk en mail mij je naam en adres.
Hi Riekje,
Ik ken je gedachtegoed over de Sint.
Ook al zijn er veel dingen uit mijn jeugd minder vrolijk, Sinterklaas is een van de positieve ervaringen.
Zijn niet bestaan en toch bestaan werd me door mijn ouders verteld als een ritueel.
Ik werd als het ware ingewijd in de Grote Mensen Wereld. ( mijn vriendinnetje geloofde nog; ik zag het gebeure.n…….ze zag Piet op het dak en wist het zeker! ).
Maar ik was ineens groot en wist wel beter. Ik kon oefenen in het bewaren van een geheim, ondervond daar steun bij. Het was een heerlijk geheim, feestelijk.
Vooral mijn moeder maakte de meest fantastische surprises en gedichten. De creativiteit was niet van de lucht. En, voor die periode was de sfeer in huis dan een stuk beter dan gebruikelijk. Ik ben nog steeds dol op de Goedheiligman. Ook op God trouwens. Maar dat is minder ludiek. Voor mij geen schok, maar een initiatie. Een mooie.
Nou, het kwam er nooit van je dit te vertellen. Bij deze, lieve groet,
Annemieke.
Ja, ik noem de overgang van het geloven naar het niet-geloven in het boek ook een initiatie: de overgang van de kinderwereld naar de wereld van de volwassenen.
En ik ben het met je eens: het is een fantastisch feest waarbij ongelooflijk veel creativiteit en humor ontstaat. Wij hebben het altijd groots gevierd!
ik sprak net de paashaas, die je blog had gelezen. hij vertelde me hoeveel verdriet het hem al jaren doet dat hij nooit in de picture staat en dus nooit écht serieus genomen wordt ……
ook niet door riekje, zei hij…..
Treffende reactie! Ha ha , de kunst van het relativeren!
Elfje twaalfje!
Beste Margriet, vertel de paashaas dat hij wel degelijk serieus wordt genomen door mij. Hij staat in het boek vermeld als metgezel van de godin Ostara die een tijdgenoot was van Wodan. Ik citeer: De hardnekkigheid van het bestaan van sinterklaas en de kerstboom (maar ook de paashaas! De haas was het aan de godin Ostara gewijde dier. Het Duitse woord ‘Ostern’ is afgeleid van haar naam) bewijzen in mijn ogen het onuitroeibare bestaan van deze religieuze ‘oergevoelens’.
Nou, ik heb het boek indertijd wel gelezen. En het heeft me veel herkenning gebracht: Voor mij was het, als trouwe gelovige in zowel de Sint als in God, een grote schrik toen mijn moeder het ‘slechte nieuws’ bracht. Van andere kinderen had ik het nooit aan willen nemen. Rotsvast was mijn geloof. Zowel in de Sint als in God.
En ik weet nog dat ik dacht: “Nou , als de Sint niet bestaat, dan is dat hele gedoe met naar de kerk gaan van alle volwassenen en van God in de Hemel ook één groot spel”.
Niemand heeft me ooit van dàt geloof af proberen te halen, gelukkig ben ik er zelf achter gekomen…
Ja, ik vind dat heel logisch, dat je als kind het geloof in sinterklaas vergelijkt met het geloof dat in kerken wordt beleden. En als het een persoonlijke god is die daar wordt aanbeden, iemand die jouw leven regelt en stuurt en uiteindelijk be- of veroordeelt, dan verschillen die twee ook niet zoveel van elkaar.
Ik ben benieuwd hoe je uiteindelijk van dát geloof af bent gevallen en of dat eventueel iets met dat sinterklaasgeloof te maken heeft gehad. Boeiend! Dank voor je reactie.
Ha Riekje,
Leuk dat je dat vraagt.
Nee, het had niks met de Sint te maken, of je zou Hein Stufkens de Goedheiligman moeten noemen die me het geloof gebracht heeft….
Ik ontmoette Hein als docent filosofie op de sociale academie.
Hij bracht me het beeld van God
dat ik nog steeds bij me draag: God is de oceaan en ik ben de golf.
Ja, dat is ook mijn beeld; het water en de golf. Ik heb het aangereikt gekregen door Thich Nhat Hanh.
Wat bijzonder; een herinnering aan een lezingen mij van 21 jaar geleden. En dat toen de weeën startten! Voor zover ik me herinner heb ik nooit lezingen gegeven over Sinterklaas, maar het is mogelijk dat mijn geheugen me in de steek laat.
Maar wat goed dat je zó vroeg al het besluit nam om het feest vanaf het begin af aan als ‘spel’ te spelen en niet als geloof. Wat zul je bij zijn dat je kinderen daar uiteindelijk heel blij om zijn. Ja, het sinterklaasfeest met de pakjes en het schoenzetten blijft gewoon heel spannend en leuk.