Het eerste wat mij overkomt als ik oorlogsbeelden uit Oekraïne zie, is dat de schrik me om het hart slaat en meteen daarna verplaats ik me naar wat ik zie. Zie ik foto’s van kapotgeschoten straten, dan stel ik me voor hoe het is om daar te lopen. Rampzalig! Zie ik een filmpje over een schuilkelder, dan stel ik me voor hoe griezelig het zal zijn om daar te zitten en al die donderende geluiden te horen. Huiveringwekkend! Zie ik een foto van een vrouw die een baby draagt, dan stel ik me voor hoe zwaar zo’n kindje na verloop van tijd gaat wegen, ik vraag me af hoe en waar het verschoond kan worden en ik voel mijn hart krimpen als het gaat huilen. Niet te verdragen! Natuurlijk, ik realiseer me heel goed dat ik niet exact kan voelen wat de ander voelt, waarschijnlijk zelfs op geen stukken na, maar toch, ik leef mee door me in de ander te verplaatsen. Op zich niets mee mis, inleven in de ander is het principe van empathie.
Maar dan?
Het gebeurt dan maar al te vaak dat het me niet lukt om weer terug te komen in mijn eigen lijf. Ik blijf luisteren en kijken naar de radio en de televisie en ik blijf er over doorpraten met iedereen die ik tegenkom. Het lijkt wel, of ik niet terug wíl komen, of ik uit een gevoel van solidariteit al deze ellende wil blíjven voelen. Alsof ik niet meer bezit durf te nemen van mijn eigen lijf en leven.
Soms overvalt me een gevoel van vervreemding. Ik kijk als vanaf een afstand naar de werkelijkheid van mezelf en die van de Oekraïners. Hoe is het mogelijk dat die werkelijkheden zo van elkaar verschillen en toch naast elkaar bestaan?
Op sommige momenten voel ik me zelfs schuldig. Mag ik het wel zo goed hebben? Mag ik nog wel blij zijn als ik de zon zie schijnen, terwijl anderen er zo ellendig aan toe zijn?
En er is natuurlijk ook angst. Logisch: de stresshormonen die werden afgescheiden op het moment van de schrik, zorgen voor een extra hoeveelheid energie en die kan ik niet omzetten in daden. Dat is nu net de ellende; we staan met zijn allen machteloos toe te kijken naar wat zich daar afspeelt, terwijl we boordevol energie zitten en iets willen dóen. Ja, we kunnen geld doneren, maar een enkele overschrijving verlost je nog niet van je overtollige energie.
Alle energie gaat daardoor in het hoofd zitten en produceert daar wat ik noem ‘rampenscenario’s’: stel, dat er een atoombom gebruikt wordt, stel dat er een kerncentrale wordt beschadigd, stel dat er voedselschaarste komt, stel dat de stroom vluchtelingen onbeheersbaar groot wordt…..! Allemaal gedachtes die me angst aanjagen.
Angst katapulteert je als het ware vanuit het nu naar de toekomst; een angstaanjagende toekomst. Dus ik spreek mezelf toe en zeg dat het allemaal in de toekomst misschien kán gebeuren, maar dat het nú nog niet is gebeurd. Het heeft weinig zin om over zulke ramp-scenario’s door te denken, want je weet niet hoe het zal gaan. Ik kan geen enkele invloed uitoefenen. Ik moet het aan anderen overlaten om dergelijke rampen te voorkómen of op te lossen. Hopelijk beschikken zij over de benodigde wijsheid. Al mijn gespeculeer en gediscussieer erover jaagt mijn angst alleen maar aan. Ik moet leren leven met het feit dat de toekomst onvoorspelbaar is.
Terug naar het hier en het nu dus. Mijn leven is hier, in dit land, in dit stadje, in dit huis, in dit lijf, hoe vervreemdend en absurd dat ook lijkt te zijn. Ik moet mijn gewaarzijn weer terug roepen naar mijn eigen lichaam. Cruciale vraag: hoe doe ik dat? Eigenlijk heel eenvoudig: door de lessen ‘mindfull leven’ op te halen en die heel zorgvuldig, soms zelfs streng, toe te passen.
Dat betekent dat ik iedere dag begin met een vast ochtend-ritueel dat me in contact brengt met mijn innerlijke rust. Ik drink in stilte mijn ochtendkoffie en mediteer een half uurtje. Die innerlijke rust bereik ik de ene dag natuurlijk beter dan de andere, maar dat is geen probleem. Het gaat erom dat ik niet meteen vanuit mijn bed in actie schiet.
De hele rest van de dag blijf ik erop gericht mijn aandacht te houden bij wat ik doe. Ik heb mezelf er op betrapt dat ik regelmatig ‘associatief doordender’ als ik me onrustig voel: ik doe iets, kom al doende iets tegen waar ik ook iets mee moet, ga dat dan doen, laat daardoor het eerste werkje half afgemaakt liggen, kom dan een derde werkje tegen dat mijn aandacht trekt, maak daardoor dat tweede werkje ook niet af, en ga zo maar door. Ik creëer op die manier gedurende de dag een spoor van onafgemaakte bezigheden. Ik leg bovendien de dingen die ik heb gebruikt vaak ‘en passant’ zomaar ergens neer, waardoor ik ze later vaak eindeloos lang loop te zoeken. Nu dwing ik mezelf me niet af te laten leiden van wat ik doe. Eén ding tegelijk. Focussen. En alles opruimen wat ik heb gebruikt. Dat helpt.
Tussen de verschillende bezigheden door neem ik ruim de tijd om na te gaan wat ik ga doen. Ik heb allemaal ‘to do-briefjes’ op mijn bureau liggen en ga rustig na welke bezigheid ik ga kiezen. En die maak ik dan dus ook af. Vaak liggen er aan het eind van de dag nog een (heel) aantal briefjes: ik heb dan kennelijk teveel gepland voor de dag. Jammer dan. Ik leer mezelf dit te accepteren.
En dit lukt me allemaal steeds beter. Het lukt me steeds beter om mijn aandacht te houden bij wat ik doe en geen aandacht te geven aan wat mij afleidt. Ook niet aan appjes en mailtjes. Die spaar ik op en beantwoord ik op bepaalde vastgestelde momenten van de dag. De informatie over de oorlog heb ik gerantsoeneerd. Ik volg het nieuws, omdat ik natuurlijk op de hoogte wil blijven, maar al het gedebatteer erover volg ik niet.
Het lukt me zelfs om mijn gedachtes aan de vluchtelingen te stoppen. Dat gaf me in eerste instantie een gevoel van egocentriciteit. Het voelt voor mij heel vreemd om mijn gevoelens van empathie te bedwingen. Ik kan dat ook moeilijk. Binnen de kortste keren ben ik weer dáár en voel ik de angst en het verdriet van de Oekraïners. Maar het draagt niets bij om voortdurend het leed van de ander in mijn eigen lijf te voelen. Voor niemand. Het is ook geen egocentriciteit om deze gedachtes te stoppen. Ik neem afstand, maar blijf me wel verbonden voelen.
Vanuit dit gevoel van verbondenheid kan ik bepalen wat ik kan bijdragen aan de situatie. Wat ik kan doen met mijn mogelijkheden en capaciteiten, binnen mijn grenzen en beperkingen. Want natuurlijk wil ik bijdragen.
Maar wat me misschien wel het meeste heeft geholpen, is dat ik mijzelf toestemming heb gegeven mijn eigen leven weer te mogen leven. Ik mag zelfs genieten van de zon en de overal ontluikende lente. En natuurlijk is er altijd muziek.
https://www.youtube.com/watch?v=QoLKfSCdtpc
Mooi. Dank je. Inspirerend en helpend om ook mijn weg hierin te zoeken.
Ja, zo voelt het inderdaad ook voor mij: ik moet een weg zien te vinden om hier mee om te gaan.
Wat een herkenning!
Dankjewel voor je herkenning. Dat voelt voor mij als verbinding.
Het lukt me zelfs om mijn gedachtes aan de vluchtelingen te stoppen. Dat gaf me in eerste instantie een gevoel van egocentriciteit. Het voelt voor mij heel vreemd om mijn gevoelens van empathie te bedwingen. Ik kan dat ook moeilijk. Binnen de kortste keren ben ik weer dáár en voel ik de angst en het verdriet van de Oekraïners. Maar het draagt niets bij om voortdurend het leed van de ander in mijn eigen lijf te voelen. Voor niemand. Het is ook geen egocentriciteit om deze gedachtes te stoppen. Ik neem afstand, maar blijf me wel verbonden voelen.
Deze alinea, Riekje. Het is alsof ik mijn eigen gedachten op heb geschreven.
Het is een innerlijke dialoog die in de repeteermodus staat.
Door je woorden te lezen voel ik me begrepen, wezenliIjk begrepen, daardoor minder alleen met mijn verdriet, opborrelende onmacht, en soms heftige woede.
Wat kan delen toch helen…
Een warme ‘knuffeldank’.
Elma
Mooi gezegd: een innerlijke dialoog die in de repeteermodus staat. Zo voelt het voor mij ook. Ik moet mezelf steeds hernemen.
Dank voor je knuffel!
Heel erg goed gezegd weer. Heel erg bedankt.
Ik ga een dagdeel per week helpen met de opvang van vluchtelingen en volg gedoseerd het nieuws. Mezelf gek maken helpt niemand, maar het is afschuwelijk om alle leed te zien.
Meditatie en mindfulness helpen me goed!
Fijne zondag
Oh mooi, een dagdeel voor de vluchtelingen. Dat lijkt me heel dankbaar om te doen. Mooi, dat je je eigen maat hebt gevonden in wat je te geven hebt; een dagdeel per week.
Dankjewel Riekje! Je schrijft precies wat ik meemaak. Met een herhaling van de les. Heel fijn, want dat zakt telkens weg. Dank!
Bij mij was de les ook behoorlijk weggezakt! Ik moet mezelf steeds weer bij de les houden.
Dankjewel Riekje!
En jij bedankt voor je reactie.
Op een zonnige zondagochtend jouw woorden van troost om mij lichter te doen voelen. Dankjewel.
Dank, dat ik dit voor je heb kunnen betekenen.
Zo herkenbaar! Dank je wel Riekje voor dit inzicht
Ja, wat lijken we allemaal op elkaar, vind je niet? Dank voor je reactie.
Dank je wel Riekje.
Precies de worsteling die ik heb gehad en het blijft ook mijn valkuil.
Je kan het zo mooi en goed in woord en beeld vatten.
Vandaag is dit zeker een bijdrage aan vrede in mijzelf.
Namasté.
Heleen.
Wat je zegt: het blijft ook mijn valkuil. Gisteren weer naar het nieuws gekeken en er een hele kluif aan gehad om alles weer een beetje opzij te zetten wat ik daar zag en hoorde.
Dankjewel Riekje voor de ‘toestemming’ die je geeft door je zo te verwoorden. Omdat er regelmatig zoveel onrust en spanning in mijn lijf is, ben ik eerst gaan wandelen in een stevig tempo. Het is steeds een hele klus mij te verhouden tot wat er allemaal gebeurt. Tranen ‘over’stromen mij regelmatig. Ik ben bang is ook een gedachte die zeer regelmatig opkomt.
Ineens zag ik een prachtige Magnolia in bloei. Dit trok mijn aandacht van mijn ‘angst in mijn hoofd, naar mijn zintuigen in verwondering. Met wat mooie foto’s van de verschillende stadia van de ontluikende knoppen, en allerlei bespiegelingen daarover, liep ik door naar huis. En in mij kwamen de woorden van ‘ik ben bang naar ik voel mij verbonden en die laatste bleef ik herhalen en toen voelde ik mijn spanning zakken. Langzaam werd het een simpel lied, ik voel mij verbonden en ik wortel in de aarde, ik voel mij verbonden en ik wortel vanuit mijn kruin. Het klank geven maakte dat ik nog iets meer kon uitstromen. Ik merk dat ik steeds een bewuste keuze moet maken om uit de angst te blijven. Hem opmerken en weer opnieuw een keuze maken.
Dank voor jouw openhartige delen. Fijne zondag!
En veel dank voor jouw mooie verhaal. Wat prachtig dat je, ondanks alle angst die mooie magnolia opmerkte en dat het bekijken en fotograferen van de knoppen je in aanraking bracht met je verwondering voor het mooie. En wat ontroerend, dat er daarna een lied in je ontstond.
Ja, angst is heel verraderlijk. Het is zaak om hem zo snel mogelijk op te merken en tot bedaren te brengen.
Heel herkenbaar Riekje. Doe mijn best om in het hier en nu te blijven maar de machteloosheid van wij staan erbij en kijken erna hoe een volk omgebracht wordt overvalt me voortdurend.
Ja, het is verschrikkelijk om te zien en het is ook verschrikkelijk om te weten dat we niets kunnen doen. Ja, we kunnen de vluchtelingen helpen, maar deze oorlog stoppen zal ons niet lukken. Dat is een kwestie voor politici.
Riekje, jouw mijmeringen zetten me aan het denken en voelen. . Ik herinnerde me het affiche van Pax Christi uit 1972: ‘Geweld eindigt waar liefde begint. ‘ De stengel is eerst nog prikkeldraad en later een bloeiende . Afschrikwekkend en hartverscheurend, is de oorlog nu hier dan is of was die weer daar. Vluchtelingen zijn van alle tijden. Ik draag geregeld en ook nu een steentje bij. Voelt als een druppel op een gloeiende plaat. Het maakt me zo bewust van de rijkdom waarin wij leven. Ik lees in “Een nieuwe aarde” van Eckhart Tolle: Er sterven meer mensen door menselijk gewelddadig toedoen dan door natuurrampen. Hij noemt angst, hebzucht en honger naar macht als de drie belangrijkste boosdoeners. En dat is nog heel ver weg van medemenselijkheid, humaniteit, solidariteit en naastenliefde. Woensdag keek ik naar ‘Over mijn lijk’. Een prachtige vrouw van 28 met een kindje weet dat haar leven al snel eindig is. Ze zei blijmoedig: ‘ik wil alleen maar een goed mens zijn’. Dat raakte me. Wat een voorbeeld. Wat een kracht, zeker in haar letterlijk levensbedreigende situatie. Woensdag kunnen we op kleine schaal onze stem laten horen en die mensen kiezen die hopelijk bijdragen aan een vredige samenleving. Verbeter de wereld begint bij jezelf, (stond vroeger bij ons op de doek van het handdoekenrekje) bij je buurt, bij je stad….Lieve groet van Jozien ☮️
Je hebt gelijk: vrede begint met het opvoeden van je kinderen. Eerst de hele kleine cirkel. Als ouders hun kinderen tot mooie en goede mensen zouden kunnen opvoeden, zou er volgens mij veel minder geweld in de wereld zijn.
De boeddhisten noemen al sinds jaar en dag de drie vergiften woede, hebzucht en afkeer, als oorzaak van alle ellende op de wereld. Wat een waarheid, en hoe lang geleden beweerden ze dit al …..
pas bij de kop koffie kon ik lezen kan je nagaan.
ook jij sterkte, Tom
Ik kom helemaal nergens toe, zonder die eerste kop koffie….
Ja, een beetje sterkte hebben we allemaal wel nodig.
Fantastisch
Terug naar “huis” in het hier en nu om in kalmte en met compassie helder naar de realiteit te kunnen kijken en zien wat we ” wel of niet ” kunnen betekennen voor onszelf en voor elkaar.
Dit is ook mijn oefening iedere dag
Dankjewel voor je reactie. Ik waardeer je woorden en instemming extra, omdat ik weet dat jij als ex-vluchteling weet waar het over gaat. En ook, omdat ik zie wat een waardevol leven je hier hebt opgebouwd, waarin je als hulpverlener heel veel betekent voor anderen.
Dank je wel
Dank je wel lieve wijze Riekje. Je verwoordt precies hoe ik me voel de laatste weken. Zo verwarrender pijnlijk allemaal.
Het is troostend en helpend om jouw ervaring te lezen.
Dank daarvoor.
Dankjewel voor je reactie. Het doet me goed te horen dat je je herkend voelt door mijn woorden. Het geeft een gevoel van verbinding en dat ervaar ik ook als troostend.
Dank je Riekje voor je inzichten. De oorlog maakt ook mij rusteloos. En krijg ik pijn in mijn buik en voel verdriet. Dan merk ik dat lopen naar de rivier en daar een poosje zitten kijken naar het stromende water mij een gevoel van eeuwigheid geeft en worden mijn buik en hart weer wat rustiger. Fijn om iedere week te lezen hoe jij woorden geeft aan wat er in en om ons heen speelt!
Ah, wat mooi; je verbindt je met de eeuwigheid. En wat fijn dat je dat werkelijk rust geeft, ander zou je lichaam er niet zo positief op reageren. Ikzelf voel ook regelmatig een peilloos diep verdriet: hoe is het mogelijk en wat is het pijnlijk wat er allemaal gebeurt……
Dankjewel voor je heldere verhaal. en hoe je stapsgewijs terug keerde naar hier en nu zonder de verbondenheid met de 0ekraiene- mensen te verliezen.
Ja, die stapsgewijze terugkeer naar mijn eigen lijf en leven; die moet ik wel keer op keer herhalen… Maar tot nu toe lukt het.
Dag Riekje,
Dankjewel voor het mooi verwoorden van wat velen van ons deze dagen ervaren. Zelf heb ik de grootste moeite met de ongedefinieerde ‘onrust’ die voortdurend in mijn hoofd aanwezig is, met het woord ‘oorlog’ op de achtergrond.
Voor je ‘associatief doordenderen’ heb ik wel een klein verhaaltje dat een wat ánder licht op de oorzaak zou kunnen werpen en het ongemak daarvan op een wat ándere manier zou kunnen verlichten dan jouw ‘straffe’ aanpak. En ik geloof dat ik dit met mijn 79 jaar wel aan je mag voorleggen. Misschien ken je het al, maar dan is het misschien voor een glimlach bij anderen die jouw verhaal en deze reacties lezen. Ik heb het helaas alleen in het Frans, maar vermoed dat dit voor de ouderen onder ons geen bezwaar zal zijn. En anders is er Google Translate!
Hartelijke groet, Harry
Qu’est-ce, être D.A.D.A?
Je le crains: bon nombre de quadras et de quinquas parmi nous se reconnaîtront…comme moi .
Récemment, j’ai été diagnostiqué D.A.D.A.: Déficit d’Attention Dû à l’Âge.
Voilà comment cela se manifeste:
Je décide de laver ma voiture.
Alors que je vais vers le garage, je remarque qu’il y a du courrier sur la table de l’entrée.
Je décide de regarder le courrier avant de laver la voiture.
Je pose mes clés de voiture sur la table, mets dans la corbeille à papiers, en dessous de la table, tout le courrier publicitaire et remarque que la corbeille est PLEINE!
Alors, je décide de reposer les factures sur la table et de vider d’abord la corbeille.
Mais, alors, je me dis que puisque je vais être à côté de la boîte aux lettres je vais aller sortir la poubelle, autant préparer d’abord le règlement des factures.
Je prends mon carnet de chèques sur la table et je vois qu’il ne me reste plus qu’un seul cheque.
Mon autre chéquier est dans mon bureau, donc j’y vais et je trouve sur le bureau la boîte de Coca que j’ai commencé de boire.
Je vais chercher mon chéquier, mais, avant tout, il faut que j’enlève ce Coca de là avant de le renverser accidentellement.
Je remarque qu’il commence à devenir tiède, je décide donc de le mettre au frigo pour le rafraîchir.
Alors que je me dirige vers la cuisine avec le Coca, le vase qui est sur le comptoir me saute aux yeux: les fleurs ont besoin d’eau!
Je pose le Coca sur le comptoir et je découvre mes lunettes pour lire (que je cherchais depuis le matin).
Je me dis que je ferais mieux de les remettre dans mon bureau, mais avant, je vais donner de l’eau aux fleurs.
Je repose les lunettes sur le comptoir, remplis un pichet d’eau et, soudain, j’apperçois la télécommande.
Quelqu’un l’a laissée sur la table de la cuisine.
Je me dis que, ce soir, quand on va vouloir regarder la télé, je vais la chercher partout et je ne me souviendrai plus qu’elle est dans la cuisine.
Je décide donc de la remettre dans le salon où est sa place, mais avant je vais donner de l’eauaux fleurs.
Je donne de l’eau aux fleurs, mais j’en renverse la plus grande partie sur le sol.
Alors, je remets la télécommande sur la table, je vais chercher un chiffon et je nettoie les dégâts.
Ensuite, je reviens dans l’entrée en essayant de me souvenir de ce que je voulais faire.
À la fin de la journée:
– la voiture n’est pas lavée,
– les factures ne sont pas payées,
– il y a un Coca tiède sur le comptoir de la cuisine,
– les fleurs n’ont pas assez d’eau,
– je n’ai pas mon nouveau chéquier,
– je ne trouve pas la télécommande,
– je ne sais pas où sont mes lunettes,
– et je n’arrive pas à me souvenir de ce que j’ai fait des clés de la voiture.
Et puis, quand je me rends compte que rien n’a été fait aujourd’hui, je n’y comprends rien parce que je n’ai pas arrêté de la journée et que je suis complètement crevé!
Je réalise qu’il y a un sérieux problème et qu’il faut que j’essaie de me faire aider, mais, d’abord, je vais m’occuper de mes mails.
Vous ne voulez pas me rendre un service?
Envoyez ce message à ceux que vous connaissez, parce que je ne me souviens plus à qui il a déjà été envoyé.
Ne riez pas, si ce n’est pas encore vôtre cas, ça vous arrivera un jour!
La vieillesse est inévitable.
La maturité est en option.
Rire de soi est une thérapie!
Ja, dat is zeker waar: vergeetachtigheid heeft te maken met ouderdom. Je noemt het D.A.D.A. Ik beweer regelmatig dat ik dementeer en dat geloof ik dan ook werkelijk. Humor en vergeving is dan inderdaad een goede ‘therapie’, om niet te zeggen dat dat het enige is wat er op zit.
Maar ik ervaar ook, dat ik mijn aandacht wel degelijk kan sturen en dat ik dan in een heel andere wereld terecht kom; gestructureerder en veel minder warrig. Mijn dementie valt kennelijk toch wel wat mee. Voorlopig blijf ik geloven dat ik mijn aandacht kan blijven sturen, maar wie weet, ik ben nu 76: de tijd zal het leren.
Lieve Riekje, sinds 24 februari 2022 laat de oorlog in Oekraïne mij niet meer los. Mijn emoties wisselen tijdens het zien van de vreselijke beelden. De angst, de verbazing, de pijn, het enorme verdriet, de ontgoocheling, de gelatenheid, de moed, de vechtlust, de radeloosheid, niets van dit alles blijft de Oekraïners bespaard. Het nieuws houdt mij gevangen. Ik voel de verplichting alle beelden in mij op te nemen, hoewel ik ook de verleiding voel me ervan af te wenden. Door jouw prachtig en beeldend verhaal besef ik dat het verstandig is je er niet in te vergalopperen, niemand schiet daar wat mee op. Concrete hulp aan de Oekraïners of anderszins leveren van een positieve en zo mogelijk pijn verzachtende bijdrage aan de Oekraïne is voor hen meer vruchtbaar. Dat geeft mij in elk geval wat houvast en ik wacht af wat er op mijn pad komt. Jij bent op jouw bijzondere manier van schrijven velen tot steun (ik lees dat namelijk vaak op deze website) en ik ben je er ook dankbaar voor, want wat een tijd en energie zal dit van je vragen. Ik hoop dat je er nog lang mee door kunt gaan. Met dankbare groet, Peter
Dankjewel voor je reactie. Hij kwam binnen toen ik al even bezig was aan de volgende blog, maar moeite had om die af te schrijven. Jouw woorden gaven me de energie om het verhaal over de mini-oorlogjes af te maken.
Klopt; het neemt veel tijd en energie. Zeker de laatste weken.
Hoi Riekje, ik ben een nieuwe lezer hier en ben geraakt door je mooie verwoording van wat ik voel. Ik heb zelf een tijd terug besloten om geen journaal en dagkrant / nieuws feed meer te volgen omdat het me telkens zeer uit evenwicht bracht en ik er vervolgens niks mee kon. Ik lees nu achtergrondartikelen, een weekblad en boeken of documentaires. Wel verbinding maar minder die verslavende zelfkastijding van het nieuws (* het is makkelijker om dit los te laten omdat mijn man wél het nieuws op de voet volgt en ik dus altijd op de hoogte wordt gehouden van belangrijke zaken die ik direct moet weten). Maar het proces waarin je weer terug naar je eigen lichaam moet, terug naar je eigen leven, en jezelf dan toestemming geven daar ook van te mogen genieten dat is heel helpend. En juist vanuit die basis kun je ook veel beter kijken waar je wel iets kunt betekenen. Dankjewel!
Dankjewel voor je reactie. Het doet me goed te horen dat je mijn verhaal helpend vindt. Dat geeft me een gevoel van verbinding.