De wereld veranderen

When we change our daily lives – the way we think, speak and act – we change the world. 
Ik kwam de afgelopen week deze uitspraak van Thich Nhat Hanh tegen en daardoor voelde ik me bemoedigd om in deze tijden van overal opvlammende woede, iets te citeren uit mijn eigen boek Boos. Opmerkelijk is, dat ik in dit boek het Midden Oosten-conflict noem als een voorbeeld hoe ruzies kunnen ontaarden als ze niet goed worden opgelost.

RUZIES TUSSEN MENSEN
winnen
Stel nu, dat je de ruzie wint door je boosheid direct en in volle kracht te uiten. Je boosheid zal dan zeker plaatsmaken voor een behaaglijk gevoel van triomf. Je hebt de vijand overwonnen en je kunt je doel weer bereiken. Dat lijkt een prima resultaat, maar vergis je niet: op korte termijn gezien kan het effect positief lijken, het is echter de vraag of het effect op lange termijn ook zo positief is.

verliezen
Idealiter aanvaardt de verliezer zijn nederlaag. In beurstermen: “Hij neemt zijn verlies.” Ik schreef idealiter, want de meeste verliezen worden niet werkelijk aanvaard. En het is ook niet niks. Een verliezer moet niet alleen zijn doel loslaten, wat pijnlijk is, hij moet ook toegeven dat de ander sterker is dan hij en in de meeste gevallen heeft hij ook nog eens een heleboel beledigende en kwetsende opmerkingen te verwerken, die hem tijdens de ruzie zijn toegesnauwd. Dat is bijna niet te verteren. De meeste verliezers zijn dan ook niet in staat om hun verlies te ‘nemen’. Ze willen hun pijn vergelden.

in de ondergrondse: veenbranden
Het zijn deze gevoelens van vergelding die maken dat ruzies meestal niet eindigen, ook niet als ze (ogenschijnlijk) allang zijn afgelopen. Ze zijn weliswaar niet meer zichtbaar; er wordt niet meer gescholden of geschreeuwd, het betreffende onderwerp wordt niet meer ter sprake gebracht, maar dat betekent niet dat er dan sprake is van vrede of verzoening. Integendeel: de verliezers zijn nog steeds boos. Ze maken alleen geen ruzie meer: ze houden zich stil en zinnen op wraak.
Hierdoor lijken ruzies in veel gevallen op veenbranden: ogenschijnlijk zijn ze geblust, maar in werkelijkheid zijn ze ‘ondergronds’ gegaan. Ze woekeren daar voort, om bij de minste geringste gelegenheid weer in volle hevigheid op te vlammen. “Zie je wel? Nu doe je zelf zo stóm!” roept de man die door zijn vrouw ooit van domheid is beschuldigd, zodra hij haar iets onhandigs ziet doen. “Jij neemt het toch niet zo nauw met afspraken?” snauwt de vrouw die zich ooit door haar man in de steek gelaten heeft gevoeld en nu zelf een afspraak met hem vergeet. Op zulke momenten blijkt dat de boosheid in de ‘ondergrondse’ niet is geluwd, maar is ontaard in gemeenheid, giftigheid, of valsheid. 
Ruzies monden op deze manier uit in vetes: vicieuze cirkels van wraak en weerwraak die eventueel over generaties en geslachten heen worden doorgegeven. Ook, en misschien wel juist in politiek opzicht geldt dit lange termijn-effect: de onoplosbare kwesties in het Midden-Oosten kun je opvatten als vicieuze cirkels van wraak en weerwraak waarin alle betrokken landen zijn verwikkeld.

HET PROBLEEM OPLOSSEN
een verhelderend gesprek: open uitspreken
In zekere zin is het allemaal heel ‘simpel’: je vertelt de ander gewoon wat er met je aan de hand is. Je vertelt waar je je op had verheugd, wat je behoefte is, hoe belangrijk die behoefte voor je is, en hoe pijnlijk het daarom is dat die behoefte niet wordt vervuld. Je geeft gewoon ‘opening van zaken’. Simpel tussen aanhalingstekens, want het is heel moeilijk, want kwetsbaar, om jezelf op deze manier bloot te geven.

open naar de ander luisteren
Je openen voor de ander betekent dat je alles wat de ander zegt serieus neemt en het niet van de hand wijst of tegenspreekt. (“Dat hoef je niet zo te voelen” of: “Zo bedoelde ik het niet”). Ook dat is vaak lastig, omdat de ander meestal dingen te berde brengt die je helemaal niet had verwacht en soms liever niet wilt horen. Bijvoorbeeld: de ander deed of zei iets en dat voelde voor jou als een belediging. Door naar de ander te luisteren kan blijken dat hij je helemaal niet wilde beledigen. Je voelde je beledigd omdat je je nu eenmaal heel snel beledigd voelt. Om dat gevoel te ‘rechtvaardigen’ projecteerde een beledigende houding op de ander.
Andersom kan blijken dat de ander jou helemaal verkeerd heeft begrepen om soortgelijke redenen. Ook hij projecteerde. 

twee ervaringswerelden erkennen
Naarmate het gesprek vordert zal blijken, dat er twee werkelijkheden bestaan: de werkelijkheid zoals jij hem ervaart of hebt ervaren en de werkelijkheid zoals de ander hem ervaart of heeft ervaren. Deze  beide werkelijkheden kunnen enorm van elkaar verschillen; lijken soms in tegenspraak met elkaar te zijn. Daarom noem ik het liever ‘ervaringswerelden’. Beide zijn wérkelijk, in die zin dat ze bestaan. Ze zijn daardoor ook wáár.

Omdat mensen er meestal van uitgaan dat er maar éen waarheid is en dus maar éen werkelijkheid bestaat, rijst in dergelijke situaties altijd de vraag naar het ‘gelijk’. Welke werkelijkheid is de enige ware?
Maar zo zit het niet. Er bestaat weliswaar éen feitelijke werkelijkheid, dat zijn de exacte feiten, maar doordat die feitelijke werkelijkheid door verschillende mensen verschillend wordt ervaren en uitgelegd, ontstaan er verschillende ervaringswerelden. Die ervaringswerelden zijn stuk voor stuk wáár.

begrip tonen
Het eerste en belangrijkste dat je te doen staat is: over en weer erkennen van en begrip tonen voor elkaars ervaringen, emoties en pijn. Dit is cruciaal voor het verdere verloop van het gesprek. In de praktijk blijkt namelijk altijd: pas als de ander je emoties en vooral je pijn heeft gezien en er begrip voor heeft getoond, zul je de ervaringswereld van die ander kunnen en willen zien. Pas dan kun je, en wil je eventueel toegeven dat je allerlei gedachtes, emoties en intenties op de ander hebt geprojecteerd. Pas dan kun je het beeld van de ander wijzigen en de ander werkelijk zien, dat is: vanuit je hart.
Datzelfde gaat natuurlijk ook op voor de ander: pas als jij diens emoties en pijn hebt erkend, is hij bereid en in staat om jouw ervaringswerkelijkheid te zien.

bereidwilligheid, flexibiliteit en politieke wil
Dat deze respectvolle instelling ten opzichte van de ander belangrijk is en in alle mogelijke relaties speelt, blijkt uit het feit dat er verschillende woorden voor bestaan. In intieme relaties wordt deze onderliggende instelling bereidwilligheid genoemd, in zakelijk relaties flexibiliteit, in politieke situaties politieke wil. 

Tot zover de citaten.
Ik realiseer me dat de conflicten in de wereld gigantisch zijn. Maar laten we hoop houden en de wereld veranderen door vriendelijker en begripvoller te worden.