De wereld veranderen

When we change our daily lives – the way we think, speak and act – we change the world. 
Ik kwam de afgelopen week deze uitspraak van Thich Nhat Hanh tegen en daardoor voelde ik me bemoedigd om in deze tijden van overal opvlammende woede, iets te citeren uit mijn eigen boek Boos. Opmerkelijk is, dat ik in dit boek het Midden Oosten-conflict noem als een voorbeeld hoe ruzies kunnen ontaarden als ze niet goed worden opgelost.

RUZIES TUSSEN MENSEN
winnen
Stel nu, dat je de ruzie wint door je boosheid direct en in volle kracht te uiten. Je boosheid zal dan zeker plaatsmaken voor een behaaglijk gevoel van triomf. Je hebt de vijand overwonnen en je kunt je doel weer bereiken. Dat lijkt een prima resultaat, maar vergis je niet: op korte termijn gezien kan het effect positief lijken, het is echter de vraag of het effect op lange termijn ook zo positief is.

verliezen
Idealiter aanvaardt de verliezer zijn nederlaag. In beurstermen: “Hij neemt zijn verlies.” Ik schreef idealiter, want de meeste verliezen worden niet werkelijk aanvaard. En het is ook niet niks. Een verliezer moet niet alleen zijn doel loslaten, wat pijnlijk is, hij moet ook toegeven dat de ander sterker is dan hij en in de meeste gevallen heeft hij ook nog eens een heleboel beledigende en kwetsende opmerkingen te verwerken, die hem tijdens de ruzie zijn toegesnauwd. Dat is bijna niet te verteren. De meeste verliezers zijn dan ook niet in staat om hun verlies te ‘nemen’. Ze willen hun pijn vergelden.

in de ondergrondse: veenbranden
Het zijn deze gevoelens van vergelding die maken dat ruzies meestal niet eindigen, ook niet als ze (ogenschijnlijk) allang zijn afgelopen. Ze zijn weliswaar niet meer zichtbaar; er wordt niet meer gescholden of geschreeuwd, het betreffende onderwerp wordt niet meer ter sprake gebracht, maar dat betekent niet dat er dan sprake is van vrede of verzoening. Integendeel: de verliezers zijn nog steeds boos. Ze maken alleen geen ruzie meer: ze houden zich stil en zinnen op wraak.
Hierdoor lijken ruzies in veel gevallen op veenbranden: ogenschijnlijk zijn ze geblust, maar in werkelijkheid zijn ze ‘ondergronds’ gegaan. Ze woekeren daar voort, om bij de minste geringste gelegenheid weer in volle hevigheid op te vlammen. “Zie je wel? Nu doe je zelf zo stóm!” roept de man die door zijn vrouw ooit van domheid is beschuldigd, zodra hij haar iets onhandigs ziet doen. “Jij neemt het toch niet zo nauw met afspraken?” snauwt de vrouw die zich ooit door haar man in de steek gelaten heeft gevoeld en nu zelf een afspraak met hem vergeet. Op zulke momenten blijkt dat de boosheid in de ‘ondergrondse’ niet is geluwd, maar is ontaard in gemeenheid, giftigheid, of valsheid. 
Ruzies monden op deze manier uit in vetes: vicieuze cirkels van wraak en weerwraak die eventueel over generaties en geslachten heen worden doorgegeven. Ook, en misschien wel juist in politiek opzicht geldt dit lange termijn-effect: de onoplosbare kwesties in het Midden-Oosten kun je opvatten als vicieuze cirkels van wraak en weerwraak waarin alle betrokken landen zijn verwikkeld.

HET PROBLEEM OPLOSSEN
een verhelderend gesprek: open uitspreken
In zekere zin is het allemaal heel ‘simpel’: je vertelt de ander gewoon wat er met je aan de hand is. Je vertelt waar je je op had verheugd, wat je behoefte is, hoe belangrijk die behoefte voor je is, en hoe pijnlijk het daarom is dat die behoefte niet wordt vervuld. Je geeft gewoon ‘opening van zaken’. Simpel tussen aanhalingstekens, want het is heel moeilijk, want kwetsbaar, om jezelf op deze manier bloot te geven.

open naar de ander luisteren
Je openen voor de ander betekent dat je alles wat de ander zegt serieus neemt en het niet van de hand wijst of tegenspreekt. (“Dat hoef je niet zo te voelen” of: “Zo bedoelde ik het niet”). Ook dat is vaak lastig, omdat de ander meestal dingen te berde brengt die je helemaal niet had verwacht en soms liever niet wilt horen. Bijvoorbeeld: de ander deed of zei iets en dat voelde voor jou als een belediging. Door naar de ander te luisteren kan blijken dat hij je helemaal niet wilde beledigen. Je voelde je beledigd omdat je je nu eenmaal heel snel beledigd voelt. Om dat gevoel te ‘rechtvaardigen’ projecteerde een beledigende houding op de ander.
Andersom kan blijken dat de ander jou helemaal verkeerd heeft begrepen om soortgelijke redenen. Ook hij projecteerde. 

twee ervaringswerelden erkennen
Naarmate het gesprek vordert zal blijken, dat er twee werkelijkheden bestaan: de werkelijkheid zoals jij hem ervaart of hebt ervaren en de werkelijkheid zoals de ander hem ervaart of heeft ervaren. Deze  beide werkelijkheden kunnen enorm van elkaar verschillen; lijken soms in tegenspraak met elkaar te zijn. Daarom noem ik het liever ‘ervaringswerelden’. Beide zijn wérkelijk, in die zin dat ze bestaan. Ze zijn daardoor ook wáár.

Omdat mensen er meestal van uitgaan dat er maar éen waarheid is en dus maar éen werkelijkheid bestaat, rijst in dergelijke situaties altijd de vraag naar het ‘gelijk’. Welke werkelijkheid is de enige ware?
Maar zo zit het niet. Er bestaat weliswaar éen feitelijke werkelijkheid, dat zijn de exacte feiten, maar doordat die feitelijke werkelijkheid door verschillende mensen verschillend wordt ervaren en uitgelegd, ontstaan er verschillende ervaringswerelden. Die ervaringswerelden zijn stuk voor stuk wáár.

begrip tonen
Het eerste en belangrijkste dat je te doen staat is: over en weer erkennen van en begrip tonen voor elkaars ervaringen, emoties en pijn. Dit is cruciaal voor het verdere verloop van het gesprek. In de praktijk blijkt namelijk altijd: pas als de ander je emoties en vooral je pijn heeft gezien en er begrip voor heeft getoond, zul je de ervaringswereld van die ander kunnen en willen zien. Pas dan kun je, en wil je eventueel toegeven dat je allerlei gedachtes, emoties en intenties op de ander hebt geprojecteerd. Pas dan kun je het beeld van de ander wijzigen en de ander werkelijk zien, dat is: vanuit je hart.
Datzelfde gaat natuurlijk ook op voor de ander: pas als jij diens emoties en pijn hebt erkend, is hij bereid en in staat om jouw ervaringswerkelijkheid te zien.

bereidwilligheid, flexibiliteit en politieke wil
Dat deze respectvolle instelling ten opzichte van de ander belangrijk is en in alle mogelijke relaties speelt, blijkt uit het feit dat er verschillende woorden voor bestaan. In intieme relaties wordt deze onderliggende instelling bereidwilligheid genoemd, in zakelijk relaties flexibiliteit, in politieke situaties politieke wil

Tot zover de citaten.
Ik realiseer me dat de conflicten in de wereld gigantisch zijn. Maar laten we hoop houden en de wereld veranderen door vriendelijker en begripvoller te worden.

20 reacties op “De wereld veranderen”

  1. Lieve Riekje,
    Dank voor je schrijven en ja een ieder klein conflict kan voor grote gevolgen zorgen.

    En al de kleine conflicten komen tot een verwijdering en je tekst geeft mij de gelegenheid in mijn leven te zien wat hier nog in speelt en daar stappen in te zetten

    Heel veel dank

    1. Mooi, om zo je dagelijks leven na te gaan. Wie weet wat dat oplevert. Thich Nhat Hanh zegt ook nog dat je kleine misverstanden en ergernissen nooit te lang moet laten liggen, omdat ze in de loop van de tijd onbespreekbaar worden doordat de emoties zijn vergoot en de standpunten zijn verhard. Hij heeft gelijk: ik ken dat uit eigen ervaring….

    1. De tranen sprongen me in de ogen toen ik naar je filmpje keek en daardoor realiseerde ik me hoe groot en intens mijn (en ons!) verlangen naar vrede is.
      Dankjewel.

  2. Lieve Riekje,

    Dankjewel voor wat je schreef. Ik ervaar zowel troost, hoop en moed als ik het lees. Dat ik zelf ook iets kan doen, heel in het klein. In mezelf beginen, dan met de mensen om mij heen en zo verder…
    Veel liefs

    1. Ja, we moeten het klein houden. Maar als in harmonie weet te leven met de mensen om je heen, dan zijn die mensen misschien weer meer in staat om harmonie te ontwikkelen en door te geven aan de mensen om hen heen en ga zo maar door.

  3. Dankjewel voor je mooie en duidelijke uiteenzetting, waar ik volkomen achtersta. Laatst ging het tijdens het journaal over een middelbare school; volgens mij vlak bij het oorlogsgebied op de grens met de Gazastrook. Helaas waren de Palestijnse leerlingen; pubers nog, naar huis wegens al het geweld wat daar voortdurend plaats vindt. Het hoofd van deze school; een bevlogen vrouw, vertelde dat zij in de afgelopen jaren geijverd had om Israëlische en Palestijnse kinderen bij elkaar te brengen middels de lessen en veel dialoog. Dit vond ik zeer ontroerend en bemoedigend . Ans Wilbers

    1. Bewonderenswaardig, zo’n initiatief en heel moedig van het hoofd van die school. In het nieuws komen steeds meer verhalen van degelijke kleine initiatieven voor vrede tussen Palestijnen en Israëliërs. Ik vind dat ook heel erg bemoedigende hoopvol.

  4. Wat een ontroerend filmpje! Zo voelbaar waar het om gaat: een liefdevolle en vreedzame toekomst voor onze kinderen, en kleinkinderen, en alle genaraties na hen. Wat prachtig verwoord en in beeld gebracht door dit lied. En ook jouw woorden Riekje zo helder, inzichtelijk. Waar het over gaat in het klein, bij ons thuis met onze naasten, en in het groot in de wereld. En wat is het toch pijnlijk ingewikkeld en ook onbegrijpelijk dat we ondanks dit weten keer op keer in de valkuil (kunnen) stappen van onbegrip, en onjuist spreken… Gelukkig kunnen we er ook keer op keer voor kiezen dat niet te doen. Bij ons thuis, in de wereld. En dat uitdragen. Ik houd hoop en vertrouwen. Ik geloof in de wijsheid van het hart. En dat er altijd mensen zijn die heel
    gemakkelijk bij hun hart kunnen en van daaruit kunnen spreken. Zo zag ik onlangs een documentaire van Desmond Tutu en de Dalai Lama die n.a.v hun boek ‘vreugde’ (wat overigens ook prachtig is) geïnterviewd werden. Ik was en ben onder de indruk van hoe zij in staat zijn te verbinden. En ook zich durven te laten horen in ‘spannende tijden’. Wat een wijze mannen. Dank voor dit blog Riekje, heel fijn dat het dan zo voelbaar en zichtbaar is dat velen van ons ook ‘wanhopen’ over hoe het nu is, hoe mensen in deze wereld omgaan met elkaar, hoe ingewikkeld dat is, en hoe groot het verlangen er ‘iets aan te doen’ – wat ook alweer reactief klinkt en dus mogelijk niet heilzaam – er in elk geval iets in te kunnen betekenen, al is het maar in het heel klein, het tij wat te keren, en zo met elkaar in het groot tot zinvolle beweging en bijdragen te komen. Ik wens ons allemaal, want wij allemaal zijn de wereldbevolking, een liefdevolle en aandachtige tocht naar binnen en van daaruit weer naar buiten, in de hoop dat helderheid over waar het echt om gaat – liefde, verbinding, begrip, vrede – weer voorop komt te staan. Niet ten koste van de ander. Maar met ruimte voor ons allemaal.

    1. Je hebt gelijk, het is werkelijk ingewikkeld om bij jezelf en de ander na te gaan wat er allemaal wel niet speelt en hoe je daar het beste mee kunt omgaan. Een liefdevolle tocht naar binnen is onontbeerlijk. Maar wie durft dat aan?
      Over Desmond Tutu gesproken, lees vooral het boek dat hij samen met zijn dochter Mpho heeft geschreven: ‘Het boek van vergeving’. Hierin schrijft hij over vergeving van zowel daders als slachtoffers. Belangrijke eigen ervaringen van hemzelf, maar ook van Mpho worden heel openhartig gedeeld. Een briljant boek!
      Wat mij dan weer zo verbaast, is dat dit boek weinig wordt uitgeleend. Ik leende het maandenlang van de bibliotheek zonder dat ik bericht kreeg dat ik het terug moest brengen, omdat iemand anders het wilde lenen.

  5. Jouw stuk, Riekje, had ik gisterenmorgen nog niet gelezen toen de bel werd uitgenodigd voor het begin van een dag over geweldloze (verbindende) communicatie. Een dag met theoretische uitleg, niet te veel, en praktisch oefenen. Op weg naar huis realiseerde ik me dat oefening de kunst zal baren. Oefenen in goed kijken, goed luisteren, goed onderzoeken wat voor woorden ik gebruik. ‘s Avonds dan nog jouw blog. Al het goede werd mij aangereikt.
    It takes two to tango, maar ik voel me gesteund, gemotiveerd.
    Wat fijn toch dat je na een stop de blog weer op hebt gepakt dank en:

    1. Geweldloze communicatie is prachtig. Mijn theorie over boosheid en hoe daarmee om te gaan en geweldloze communicatie lijken heel veel op elkaar. In de workshops die ik erover gaf liet ik mensen ook veel oefeningen doen.
      Ik vroeg ze ook altijd na te gaan wat hun ‘tere punten’ waren: de onderwerpen die hun woede opwekten, daar dan goed naar te kijken en de pijn die daar aanwezig was op de een of andere manier te helen in plaats van om te zetten in woede.
      Bijzonder, dat de geweldloze communicatie en ik met mijn boosheid jou beide op dezelfde dag bereikten!

  6. Ja, Riekje, dat vind ik ook bijzonder. ‘Boos’ is uit de boekenkast naar naast mijn bed verhuist.
    Een grote eye opener in wat we gisteren hoorden, is voor mij het verschil tussen
    – Eigen gevoelens. Ik neem de verantwoordelijkheid voor mijn gevoelens
    En
    – Schijngevoelens. Ik heb het idee dat jij mij dit aandoet.
    Bv: ‘ ik voel me niet serieus genomen’ (zeg ik) en, niet uitgesproken ‘ door jou!’. De 4de Aandachtsoefening heeft voor mijn verdieping gekregen.
    Er is wat dit betreft veel werk aan de winkel in mijn eigen en de grote wereld. Inderdaad Desmond Tutu met dochter zijn een hoopgevend voorbeeld en er zijn er gelukkig meer.

    1. Ja, dat is precies wat ik bedoel: dat je je niet serieus genomen voelt komt, doordat je dat gemakkelijk voelt. Dus projecteer je op de ander een vernederende houding. Maar het is maar de vraag of de ander het zo bedoelde.
      Dit soort vergissingen komen aan de lopende band voor en daar kun je in eerste instantie niet veel aan doen. Zo werkt het brein nu eenmaal. Maar je kunt, in tweede instantie, wel leren je gevoelens te onderzoeken en eventuele projecties terug te nemen. Tja, er is veel werk aan de winkel! Maar het is mooi, dat er zoveel mensen zijn die dit werk willen verzetten!

  7. Dankjewel Riekje,
    Mijn hoop is erop gevestigd dat als vredelievende mensen zich verenigen en dat uitdragen via verbindende communicatie dit een positieve inktvlek werking heeft. Dan denk ik weer: hebzucht zit in de mens, er wordt aan oorlog grof verdiend, zoveel gewetenloosheid en bovendien zoveel transgenerationeel trauma ‘dat komt nooit goed’. Toch kies ik voor het eerste. Transgenerationele affectieve bevestiging. Van binnen schoon schip maken. Buren vriendelijk gedag zeggen. Medemenselijkheid in plaats van Tegenmenselijkheid. Door ons moeder ben ik grootgebracht met: Naastenliefde Moet en mijn vader met Alle Mensen Zijn Goed. Dit heb ik allebei een tijdje flink van me afgeschud om het nu in dankbaarheid opnieuw te ontvangen in de maat die me nu past.
    Dat betekent met gezonde zelfzorg dienstbaar zijn aan de ander. https://www.youtube.com/watch?v=XqvKDCP5-xE In dit filmpje kun je zien en horen hoe groot het verlangen is aan Liefdevol Samen Zijn.
    Zou het heil nu vooral van de vrouwen en de jongeren moeten komen? En waar zijn de Nelson Mandela’s, Kennedy’s, Moeder Theresa’s, Ghandi’s in dit tijdsgewricht. Fijn om zo wat vragen en overwegingen op je blog te mogen lanceren. Liefs van Jozien

    1. Dankjewel voor je openhartige en doorvoelde reactie.
      Het filmpje wat je meestuurde laat inderdaad duidelijk zien hoeveel mensen er naar vrede verlangen. Liefdevol Samen Zijn, zoals jij het zo mooi noemt.
      En ja, inderdaad, waar zijn de Mandela’s en Tutu’s in deze tijd?

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.