De essentie van troost

Ik dacht nog wat na over troost en dergelijke, toen er een aantal vervelende dingen gebeurden waar ik niets aan kon veranderen. Ik was daardoor in een sombere bui toen ik de keuken inliep en daar op de vensterbank van het keukenraam dat kleine verdroogde roosje in dat flesje zag staan. Dat roosje staat daar al maanden tussen alle andere flesjes en potjes. Het was vers toen ik het neerzette, bloeide in de loop van een aantal dagen uit, maar in plaats van dat het zijn bloemblaadjes had laten vallen, was het verdroogd. Ik vond dat wel mooi. En ook een beetje vertederend: dat kleine roosje toch, dat al zo lang liet zien hoe mooi het was. Ik kon het maar niet weggooien. 
Dat roosje dus, viel me op en toen ik er naar keek, vond ik het weer mooi en nog steeds vertederend. Wat waren de bloemblaadjes mooi geplooid en wat had het een mooie vaal-roze kleur gekregen in de loop van de tijd. 
Dit zo te zien ontroerde me. Het was alsof er een wereld van schoonheid voor me werd ontsloten. Er was meer, veel meer dan mijn verdriet en mijn somberheid: schoonheid. “Ach ja, ook als ik pijn heb, bestaat deze wereld van schoonheid. Zij zal niet verdwijnen, wat ik ook voel” ging door me heen.
En dat troostte me. Daar was ik zelf een beetje verbaasd over, want natuurlijk was er niets veranderd: de vervelende dingen en mijn pijn daarover waren er nog steeds. Maar het voelde zachter, milder.

En toen opeens, werd het me glashelder:
Troost, getroost worden, je getroost voelen heeft alles te maken met je omringd voelen door een grotere dimensie. Door je te verbinden met en je te openen voor dat andere, grotere, laat je los en daardoor vermindert je pijn. Pijn veroorzaakt immers altijd spanning, zowel fysiek als mentaal. Kramp. Als die kramp wordt losgelaten, voelt dat als troost.

Het gaat bij troost dus om openen. En daardoor loslaten. Het gaat niet zozeer om dat wat de troost geeft.
Dat kan namelijk alles zijn. Mensen vinden troost op allerlei, vaak totaal verschillende manieren en met behulp van heel verschillende dingen. Bijvoorbeeld door in de tuin te werken, met de hond te wandelen, naar een expositie of een museum te gaan, door zelf te gaan schilderen of beeldhouwen, een kerk of een kerkdienst te bezoeken, naar muziek te luisteren of zelf muziek te maken, een mooie film te zien of een mooi boek te lezen. Sommige mensen zetten een foto van iemand neer, branden een lampje of kaarsje. Ikzelf zet altijd het geur-brandertje aan dat ik lang geleden van mijn moeder heb gekregen, wanneer ik wat troost nodig heb.
Er bestaat niet iets specifieks wat troost geeft of een specifieke handeling die troostend werkt. Het gaat bij iedereen anders. Het gaat erom datgene te vinden of te doen waarmee je je kunt verbinden en waarvoor je je kunt openen.

Een heel directe en natuurlijke manier van troosten en getroost worden is natuurlijk: praten.
Iemand troosten is dan: aandachtig luisteren naar wat de ander wil vertellen over zijn problemen. Dat is iets heel anders dan oplossen en raad geven. Veel mensen beginnen dat ogenblikkelijk te doen als iemand over zijn pijn gaat praten en natuurlijk is het fijn als je een probleem van iemand kunt oplossen, maar meestal gaat het over moeilijkheden die niet direct oplosbaar zijn, zoals rouwperiodes na een overlijden, moeizame periodes na een ontslag of een scheiding, omgaan met een ernstige of invaliderende ziekte. Mensen moeten soms hele moeizame periodes door zien te komen in hun leven. Bij hen hoef je niet te komen aandragen met oplossingen. Zij hebben er vooral behoefte aan dat hun pijn wordt gezien, dat ze mogen vertellen hoe moeilijk ze het hebben, hoe verdrietig ze zijn. Het gaat erom je te openen voor de emoties van de ander.
Je laten troosten is: je hart bij iemand uitstorten, zo vrijuit mogelijk praten over je pijn, je verdriet delen. Ook hier gaat het over openen: je opent je pijn en deelt je verdriet én je opent je voor de aandacht van de ander en ontvangt die ook werkelijk.

Een gesprek waarin de een aandachtig luistert naar de ander die zijn pijn en verdriet deelt, lijkt daardoor op het eerste gezicht soms op het tegenovergestelde van troosten. In plaats van dat de pijn en het verdriet worden ‘weg-getroost’, komt er vaak juist steeds meer verdriet vrij. Maar als iemand gaat huilen is dat geen probleem en het huilen hoeft ook niet gesust te worden. Juist niet: als de ander luistert en blijft luisteren, ook als er veel verdriet loskomt, voelt dat nou net troostend.

Zowel bij troost geven als bij troost ontvangen gaat het in mijn ogen dus om openen. De essentie van troost is: openen.
Dat kan zijn: je openen voor een andere of grotere dimensie: schoonheid, kunst, religie, muziek, de natuur, enzovoort.
In een gesprek open je je door naar een ander te luisteren, terwijl die ander zich opent door zijn pijn en verdriet te vertellen én door jouw aandacht te ontvangen.
Overigens open je je beide dan niet alleen voor elkaar, maar ook voor die grotere, dragende en omhullende dimensie: aandacht, mededogen en liefde.