Boos worden

Ik stond er helemaal niet bij stil toen ik in mijn laatste blog schreef over een hondenriem die over het trottoir was gespannen, maar meteen de eerste reactie op die blog verwees ernaar: ik beschrijf vrijwel exact dezelfde situatie in de boeken ‘Ruzie’ en ‘Boos’ om duidelijk te maken hoe boosheid ontstaat. In de Opleiding Transpersoonlijke Therapie deden we altijd een visualisatie die dit ervaarbaar maakte. We vroegen de deelnemers zich voor te stellen, dat ze op een pad liepen naar een plaats waar ze heel graag wilden zijn, of naar iemand die ze heel graag wilden ontmoeten. Als ze dan een eindje op weg waren zeiden we plotseling: “En nu valt er opeens een slagboom over de weg. Een hele stevige slagboom. Je kunt niet verder. Wat voel je, wat denk je, wat is je impuls, wat doe je?” 
De deelnemers voelden, deden en dachten natuurlijk allerlei verschillende dingen, maar de meesten werden boos. Variërend in gradatie van geërgerd, gefrustreerd, tot woedend of zelfs razend.

En dat was precies wat we wilden aantonen met deze visualisatie: je wordt boos wanneer je een doel niet bereikt. Er staat bijvoorbeeld een file op de weg, of je trein of je vliegtuig vertrekt niet. Het is ook mogelijk dat een belofte niet wordt nagekomen, je verwachting niet wordt ingewilligd, een norm wordt overschreden, je waarden niet worden gerespecteerd, een behoefte niet wordt vervuld, enzovoort. Hoe dan ook, de oorzaak van boosheid is globaal gezien altijd gelijk: je doel wordt niet gehaald doordat er een obstakel in de weg staat.
In energetische termen: je hebt je oorspronkelijke energie verbonden met een doel: een plaats, een verlangen, een verwachting enzovoort, en als die energie wordt gestagneerd ontstaat er boosheid. Hoe belangrijker het doel, des te krachtiger de boosheid.
Boosheid is in eerste instantie dan ook bedoeld om obstakels uit de weg te ruimen. Het is een soort overlevingsmechanisme. Iets staat in de weg, is gevaarlijk of belemmerend, dus je wilt het wegwerken. Boosheid wordt om die reden altijd gericht op de obstakels.

Boos worden is in mijn ogen daarom logisch. Ik herinner me nog dat ik woedend werd, toen mijn dochtertje ziek bleek te zijn op de ochtend van de dag waarop ik een leuk uitje had gepland. Het uitje kon daardoor niet doorgaan. Mijn doel was onbereikbaar. Logisch dat ik me gefrustreerd voelde en boos werd. (Is ze weer eens ziek. Ze is ook altijd ziek! Moet ik weer de hele dag thuis blijven! Ik heb me nog wel zó uitgesloofd om dit uitje te regelen!)

In mijn workshops over boosheid benadrukte ik dit altijd. Natúurlijk word je boos. Er is iets pijnlijks gebeurd. Geneer je niet voor je boosheid, ga het niet zitten ontkennen of wegwerken. Geef gewoon toe dat je boos bent. Doe je dat niet, dan heb je grote kans dat je die boosheid op allerlei indirecte manieren gaat uiten, bijvoorbeeld in slachtoffergedrag. 

Boos worden is dus logisch, maar kijk wel uit wat je ermee doet. Want het is lang niet altijd redelijk. Meestal zelfs helemaal níet. In het voorbeeld hierboven was het heel onredelijk om boos te worden op mijn dochtertje: het arme kind kon er natuurlijk niets aan doen dat ze ziek was. Gelukkig viel ik niet woedend tegen haar uit, maar reageerde ik me af door even stampvoetend in de tuin rond te lopen. Toen ik wat rustiger was geworden, voelde ik hoe teleurgesteld ik was doordat dat mijn uitje niet doorging. Ik vond het zo jammer dat ik mijn doel (het uitje) moest opgeven. Ik had er zoveel van verwacht!

En dat is de tweede, heel belangrijke functie van woede: zolang je boos bent, voel je geen pijn. Ik kon mijn pijn, mijn teleurstelling over het verlies van mijn dagje-uit, pas voelen toen ik wat gekalmeerd was. 
Woede is om die reden in zekere zin een veel ‘comfortabeler’ emotie dan teleurstelling. Als je boos bent voel je je krachtig, je hebt het gevoel dat je in je recht staat en voor jezelf opkomt. Dat is heel wat prettiger dan je teleurstelling te voelen, wat alles te maken heeft met opgeven en verliezen.

Sommige deelnemers in de Opleiding werden tijdens de visualisatie niet boos, maar verdrietig. Zij zagen kennelijk ogenblikkelijk in dat ze hun doel niet zouden kunnen bereiken, lieten dat heel gemakkelijk vallen en voelden daardoor meteen de teleurstelling. 
Soms kwam dat doordat het doel niet zo heel belangrijk voor hen was, maar in veel gevallen had dat te maken met hun jeugdsituatie. Als kind mochten ze niet boos worden, zodat ze hadden geleerd hun boosheid te onderdrukken en niet meer te voelen. Mensen bij wie in hun jeugd boos-zijn een taboe was, ontkennen doorgaans in alle toonaarden dat ze boos zijn. 

Resumerend: er zijn niet veel dingen waar ik zeker van ben, maar dit weet ik heel zeker: boosheid wordt altijd veroorzaakt door pijn. Ónder boosheid ligt altijd teleurstelling en pijn, doordat een doel niet is gehaald.

Nu weer even terug naar de hondenriem over het trottoir. Mooi voorbeeld van hoe een obstakel (de hondenriem) je energiestroom blokkeert, waardoor je je doel (ongehinderd doorlopen) niet haalt. Dat veroorzaakt een gevoel van frustratie en irritatie (die stomme riem en die onachtzame man). 

Nu kun je de bezitter van de riem boos (of belerend!) aanspreken en dan zul je in dit voorbeeld je doel waarschijnlijk wel halen. De man zal zijn hond terugroepen en daarmee het obstakel weghalen, zodat je weer vrijuit kunt doorlopen. Maar je riskeert wel een ‘gevecht’. De man kan zich ook gaan verdedigen (verdedigen is terugvechten), doordat hij zich onheus benaderd voelt. Daardoor kan er een gevecht (ruzie) ontstaan of een op zijn minst onprettige situatie.

Je kunt ook bij jezelf nagaan waardoor de woede ontstond: waar gaat het eigenlijk om? Wat is de pijn? Dat zal alleen maar lukken als je een beetje tot rust bent gekomen.
In het voorbeeld is de pijn: niet ongehinderd kunnen doorlopen. Hoe erg is dat? Zeker als je ziet dat je net zo goed even over de stoep kunt lopen, is er geen enkel probleem. Je kunt je doel heel gemakkelijk opgeven.
(Even terzijde: als je nagaat hoe je onvervulde verlangens, verwachtingen, hoop enzovoort er uit zien, zul je in heel veel gevallen ontdekken dat die nogal irreëel zijn. Wat je wilt, denkt, verlangt te krijgen of te ontvangen is lang niet altijd realistisch.)

Wil je je doel niet opgeven, of vind je de situatie gevaarlijk en wil je de baas van de hond daarop attenderen, dan kun je hem, nu je boosheid is geluwd, op een vriendelijke toon aanspreken, waardoor de kwestie in der minne geschikt kan worden. Hij zal zich misschien zelfs verontschuldigen.

Tot zover mijn verhaal over boosheid. Mijn boeken Boos en Ruzie zijn beide over de 200 pagina’s. In mijn boek ‘De reis van het bewaarzijn’ besteed ik er ook de nodige bladzijden aan. Kun je nagaan hoe onvolledig ik deze blog vind!

Mooie coïncidentie: op dit eigenste moment (vrijdagmiddag, 14 juli, 12 uur) komt er een Bodhi Nieuwsbrief binnen met het hoofdartikel: ‘Van woede naar tolerantie en mededogen.’ Het begint met de beschrijving van het Chinese karakter voor woede. Dat bestaat uit twee delen. Het bovenste deel betekent ‘slaaf’ en het onderste ‘hart’. Als geheel betekent het karakter: ‘Slaaf van onze hartstochten’. Doordat de slaaf boven het hart staat, betekent dit dat we geen meester zijn over ons hart. 
Helemaal mee eens: daar gaat het uiteindelijk om.