Een vriend van ons vertelde dat hij had meegedaan aan een ayahuasca- ceremonie en een heel bijzondere ervaring had gehad. Hij had de dood van zijn vader van binnenuit meegemaakt. “Ik werd mijn vader en ik lag op mijn sterfbed, maar ik voelde dat alles in mij zich tegen de dood verzette,” zei hij. “Het was ongelooflijk te voelen hoe sterk mijn overlevings- instinct was. Alles in mij verzette zich tegen het sterven. Tot op cel-niveau voelde ik verzet.” Ik kon me daar wel iets bij voorstellen; dat je overlevingsinstinct veel groter is dan je denkt. En dat sterven dus moeilijker is dan je je voorstelt. Al met al een indrukwekkend verhaal.
Maar natuurlijk wilde ik nog meer weten: “En hoe was het om dood te zijn?” vroeg ik. “Heb je daar nog iets van gevoeld?” “Ja, heel kort,” was zijn antwoord. “Het was alsof ik oploste. Alsof ik in een heel traag tempo uiteenviel in piepkleine stukjes, partikeltjes die zich vermengden met de lucht.” Dit antwoord trof me enorm, want ik herkende het. Het sloot aan bij de bijzondere ervaring die ik had na de dood van mijn vader.
Mijn vader kreeg een hartinfarct op ongeveer 18 oktober 1964 en werd daarvoor opgenomen in het ziekenhuis. Gelukkig herstelde hij goed en kreeg hij na een aantal dagen te horen dat hij weer naar huis mocht. Dat was op een vrijdag. Hij zou na het weekend, maandag de 26e, uit het ziekenhuis vertrekken. Toen ik hem zondagmiddag de 25e opzocht was hij vrolijk. Hij vertelde dat hij zich goed voelde, maakte grapjes en was blij dat hij de dag erna weer naar huis zou gaan.
Ik studeerde in die tijd in Groningen, dus ik ging ’s avonds weer naar huis. Gelukkig, het ging goed met mijn vader. Die spannende tijd was voorbij. Maandag zou ik weer naar college gaan.
Maar ik werd maandagochtend al vroeg door mijn hospita gewekt, omdat mijn moeder aan de telefoon was. In die tijd had je maar één telefoontoestel in een huis en dit bevond zich in de huiskamer van mijn hospita. In mijn ochtendjas ging ik naar de huiskamer en daar hoorde ik van mijn moeder dat mijn vader in de vroege ochtend was overleden. Om een uur of vijf had hij weer een infarct gekregen en dat was fataal geweest.
Mijn herinnering aan dit telefoongesprek en wat er daarna gebeurde is heel fragmentarisch; er zijn delen weggevallen. Wel herinner ik me dat ik op mijn kamer letterlijk instortte. Ik zakte door mijn knieën, viel op mijn bed en werd overvallen door een diepe huilbui. Geen idee hoe lang die duurde. Ook weet ik nog dat ik daarna, heel praktisch, een mantelpakje in mijn koffer deed: voor de begrafenis. Daarna nam ik zo snel mogelijk de trein naar huis, waar ik om een uur of één aankwam.
Samen met mijn moeder ging ik naar het mortuarium en daar had ik een ervaring, die ik absoluut niet had verwacht en die ik nooit heb kunnen verklaren. Ongeveer 30 jaar later beschreef ik deze ervaring in een artikeltje voor Sfinx, het tijdschriftje van het Centrum voor Zelfbezinning dat toen nog bestond. Ik heb het ook opgenomen in mijn boek ‘Afscheid nemen’. Hieronder een deel ervan:
Wie kijkt in de kist, wie ziet het gezicht van de man, wie voelt de aanwezigheid, wie ziet de aarzelende toewijding waarmee de vrouw de hand op de kist legt en de verloren droefheid waarmee ze die hand weer terugtrekt, wie opent zich voor de atmosfeer, wat gebeurt er?
Het was alsof mijn hart opsprong van vreugde toen ik in de kist keek.Mij overspoelde een gevoel van vreugde dat in die situatie totaal onverwacht was; er borrelde een blijdschap in mij omhoog die volslagen ongepast leek. Maar ik kon niet anders dan me verheugd voelen.
Ik zag mijn vader en ik herinnerde me niet dat ik hem ooit zo had gezien. Zo vredig, zo intens in rust, zo verstild was hij nog nooit geweest. Hier lag mijn vader in de kist, maar ik voelde zijn aanwezigheid overal om me heen. Het was alsof de kist omgeven was door een vriendelijke glimlach, een bijna gelukzalige sfeer. Hier lag mijn vader zoals hij nooit was geweest, maar die ik in één oogopslag herkende. Dit was het wezen van mijn vader dat ik altijd door alles heen had gevoeld: deze vredige stilte, deze vreugdevolle glimlach. Ik zag mijn vader dood liggen in de kist, maar ik voelde zijn aanwezigheid leven in de ruimte.
Mijn vader, eindelijk was hij verlost, eindelijk was hij vrij van alle pijn en zorgen die hij zijn leven lang in zijn hart had meegedragen. Bevrijd was hij van de steeds maar dóórzeurende lichamelijke pijnen, zijn emotionele onmacht en wanhoop. Eindelijk werd hij niet langer begrensd door zijn lichaam, kon hij zich tonen in zijn ware gedaante. Bevrijd was hij, gereduceerd tot de essentie van zijn wezen, niet meer dan dat en tegelijkertijd eindelijk zo groot.
Zoals op een stille herfstmiddag bij het plotseling doorbreken van de zon zichtbaar kan worden dat de lucht gevuld is met onnoembaar vele minuscule waterdeeltjes, zo werd voor mij heel even voelbaar dat mijn vader overal in de ruimte aanwezig was. Niet meer beperkt en begrensd door zijn lichaam was hij; hij vulde de rouwkamer met gemak. Maar hij kon zich ook daaruit bevrijden: in deze gedaante kon hij zo ver reiken als hij maar wilde.
Weer weet ik niet hoe we samen liepen. Liepen we naast elkaar? Pakte ik de arm van mijn moeder? Liepen we snel naar huis of treuzelden we? Ik weet het niet meer.
Wéér was ik verbijsterd, wéér was het of ik viel. Maar ditmaal viel ik omhoog. Een vreemd en onbekend geluk vervulde me. Het was goed zo. Ik had het met mijn eigen ogen gezien.
Zo staat het er en ik heb het werkelijk ervaren zoals het er staat. En nog steeds begrijp ik het niet. Heb ik mijn vader werkelijk gevoeld? Was hij nog steeds min of meer aanwezig, maar dan ‘opgelost’ zoals mijn vriend beschreef? Heb ik die piepkleine partikeltjes gevoeld? Ik weet het niet. Ik hoef het ook niet te weten en ik denk er ook nooit over na. Ik weet alleen dat deze ervaring voor mij heel troostend was en daarom is hij me heel dierbaar. Ik concludeerde, of misschien moet ik wel zeggen dat ik voelde, dat dood-zijn niet erg is. Ik noem deze ervaring ook wel eens de laatste ‘les’ die ik van mijn vader heb gekregen. Daar ben ik hem heel dankbaar voor.
Hallo hallo Riekje,
Alweer in tranen.
Wat een prachtige ervaring !
Heb je ook zeer ďelicaat beschreven, dank.
Mogelijk heb ik het al eens gelezen toen ik jonger was.
Ik volg je al meer dan 30 jaar. Zelf nu 78 en aan laatste stuk van de “taart” die leven heet bezig.
Liefs Helga
Wat doet me dat goed, te weten dat ik je zo ontroerd heb met mijn verhaal.
Mogelijk heb je het eerder gelezen in mijn boek Afscheid nemen.
Ja, dat laatste stuk van de ‘taart’; dat is mooi en moeilijk tegelijk. Ik zal er vast nog wel eens iets over schrijven. Hopelijk smaakt het jou nog goed.
Riekje, bedankt, wat mooi beschreven!
Ik lees nu een boek van Hans Stolp (“Wat gebeurt er als je dood gaat”), hij beschrijft het ook zo mooi en duidelijk.
De herinneringen aan de dood van mijn vader, meer dan dertig jaar geleden, kwamen daardoor weer naar boven. En dan vooral het euforische gevoel, voor hem, vrijheid, verlossing uit zijn zieke lichaam.
Naast natuurlijk ook verdriet, maar dat kwam later.
Na al die jaren vooral een mooie herinnering, aan het leven!
Ja, mijn verdriet kwam ook pas veel later. Vooral toen onze kinderen werden geboren. Wat had ik ze hem graag laten zien. En wat zou hij een lieve grootvader zijn geweest.
Lieve Riekje, Wat een prachtige ervaringen heb je omschreven.
Ik heb zelf een aantal keren in mijn leven een gevoel van expansie van mijn lijf ervaren.
Dan kreeg ik een gevoel/ervaring van alsmaar groter worden, totdat ik het gevoel had dat ik de hele kamer vulde.
Ik werd er in eerste instantie bang van, maar nadat ik het toe durfde te laten, merkte ik dat ik me zelfs buiten de kamer voelde uitdijen. Verder durfde ik het nog niet toe te laten.
Ik moest hier meteen aan denken toen ik jouw blog las. Kan me dus goed voorstellen dat dit ook gebeurt bij het sterven; het verlaten van het lichaam. Dank weer voor het delen. Lieve groetjes ♥️
Jeetje, wat een bijzondere ervaring beschrijf je. Ik kan me voorstellen dat je daar in eerste instantie bang voor werd. Ja, wie weet wat er gebeurt als je sterft…..
Toen mijn moeder stervende was reed ik in de auto en “zag haar opgewacht worden door drie figuren, de wolken maakten een opening en de drie figuren waren er en verwelkomden mijn moeder. Ze kwamen haar duidelijk ophalen, wuifden naar mij en toen sloot zich het wolkendek zich weer”. Ik herkende mijn vader die al 45 jaar is overleden cq wist dat hij haar opwachtte. Mijn lieve moeder kon ik door deze ervaring veel makkelijker loslaten.
Wat troostrijk te zien dat je moeder haar man weer ontmoette en dat je vader dus weer verenigd werd met zijn vrouw. Waren ze na zoveel jaren weer samen.
Ik begrijp heel goed dat je je moeder hierdoor gemakkelijker los kon laten.
Wat een troostrijke ervaring deel je. Ik heb een hele lieve vriend die ernstig ziek is. Te mogen hopen hierop…
Ach, wat moeilijk om een lieve vriend te zien lijden. En wat zal het dubbel zijn om hem enerzijds te gunnen dat hij uit zijn lijden wordt verlost, en hem anderzijds natuurlijk niet te willen verliezen. Blijf hopen voor hem, maar ook voor jezelf.
Zo troostend en ontroerend mooi.
Dankjewel, Gerda.
Lieve Riekje,
Ook ik had een bijzondere ervaring bij het overlijden van mijn 89 jarige moeder. Wij hadden al vaak over sterven gesproken en ik had haar gevraagd of ze me ( als ze dat nog kon ) wilde laten weten wanneer het einde naderde , zodat ik bij haar kon zijn . Zij lag de laatste dagen van haar leven in een verpleeghuis en was al niet meer bij bewustzijn. Ik zat naast haar bed en zei haar dat ze gerust kon gaan. Plotseling draaide ze haar hoofd , opende haar ogen en keek in de verte met de verwonderde blik van een kind , alsof ze iets heel moois zag . En ze blies haar laatste adem uit . Het werd helemaal licht in de kamer en ik snikte dankjewel mam . Ik ben zeker nog wel 10 min in dat licht , bij haar blijven zitten , voordat ik de verpleging haalde .
Het was een diep vervullende en troostende ervaring .
Ja, dat kan ik me voorstellen dat deze ervaring diep vervulde. Wat een bijzondere ervaring.
Ik ben er een beetje stil van merk ik. Dus ik heb even geen woorden meer. Heel veel dank voor het delen van zoiets dierbaars.
Dankjewel voor je in levende reactie! Ik heb al je boeken. Dus jouw boek over ‘Afscheid nemen’ maar weer eens ingezien. Nooit eerder kwamen jouw teksten zó bij me binnen. Er is een tijd voor alles…
Ja, dat begrijp ik. Nu je middenin het proces van loslaten zit zul je mijn boek heel anders lezen. Ik hoop maar dat je, ondanks al het verdriet dat er natuurlijk is, toch ook nog een aantal mooie en vervullende momenten mee zult maken. Van die pareltjes die door de jaren heen zullen blijven glanzen als herinnering aan hem.
hoi Riekje, mooie column weer, aangrijpend verhaal en heel invoelbaar. Mooi verteld.
Bijzonder toch wat je voelt op zo’n moment en dat het dan zo anders is dan je zou denken.
Blijdschap in plaats van verdriet. Bij het sterven van mijn vader was het eerste wat ik voelde trots ipv verdriet. Wonderlijk en je beschrijft het goed. Ik lees je columns graag, net als je boeken.
Liefs, Nelleke
Goh, dat is inderdaad een emotie die je niet zou verwachten: trots. Trots op wie hij was geweest en wat hij voor je had betekend, vul ik maar even voor je in.
Hoe dan ook een vrede-gevende ervaring.
Lieve Riekje.
Veel dank voor je prachtig geschreven verhaal. Ik had tijd nodig om al het bijzondere dat je beschrijft te verwerken. Het raakte me enorm en riep veel herinneringen op. Mijn vader stierf ook toen ik jong was en na zijn plotselinge dood bleef mijn moeder met 5 kinderen volkomen desolaat, machteloos en verdrietig achter.
Jouw woorden roepen nieuwe gevoelens bij me op en geven me ruimte zijn dood opnieuw en in een ander licht te beleven. Wat een liefdevolle vrijheid.
Ik zal het in deze tijd rondom Allerzielen nog vaak lezen. Heel veel dank, Mariose
Ach, wat een droevig verhaal: een vader die jong sterft en een moeder die desolaat en verdrietig achterblijft. Wat natuurlijk heel goed te begrijpen is. Maar wel rampzalig voor een kind.
Wat mooi, dat je mijn verhaal kunt gebruiken om de dood van je vader in een nieuw licht te begrijpen. Zeker in deze periode van Allerzielen. Ik vind dat een prachtig ritueel: het herdenken van alle overledenen. Veel licht en vrijheid toegewenst voor jou én voor je vader.