Naar aanleiding van wat ik in mijn vorige blog schreef over opruimen en afscheid nemen schiet me een een heel sterke herinnering te binnen. Dat wil zeggen, ik herinner me het gevoel dat me toen overviel nog heel goed, maar wanneer dit gebeurde weet ik niet exact meer. Ik was de kamer van onze jongste dochter aan het opruimen, dat weet ik nog wel. En ook, dat ik al heel lang niet meer in die kamer was geweest, omdat ze al heel lang het huis uit was. Ik keek in laatjes en kastjes en vond daarin allemaal tekeningetjes, briefjes, boekjes, schilderijtjes, kettinkjes, knipseltjes, plakseltjes, vouwseltjes; een onnoemelijke hoeveelheid frutseltjes en prutseltjes die ze ooit had gemaakt. Ik keek ernaar en herinnerde me weer hoe ze altijd aan het schrijven, tekenen en knutselen was.
En opeens was ze daar. Ze had het lichtblauwe rokje met het kleine witte kantje aan, wat ze zo graag droeg. Ze was ongeveer zeven jaar en liep op dansende benen door de kamer, zodat haar paardenstaart vrolijk op en neer wipte. Wat was ze vrolijk!
Even genoot ik ervan om haar zo te zien, maar toen bliksemde de gedachte door me heen: dit meisje ís er niet meer. Dit meisje is verdwenen.
Nee natuurlijk niet, dat was niet waar. Mijn dochter was niet verdwenen. Gelukkig leefde ze nog. Ze was toen inmiddels een jaar of twintig; een jonge vrouw. Het ging om dit springerige, dansende meisje. Dát bestond niet meer. Dat was weg. Definitief.
Ik overdrijf niet als ik zeg dat het voor mij op dat moment voelde alsof ze was gestorven. Het voelde werkelijk alsof ze dood was. En ik overdrijf ook niet als ik zeg dat het pijn deed om dat zo te voelen. Want wat had ik van haar genoten. Wat miste ik haar, nu ze er niet meer was.
Nee, ik ben niet in huilen uitgebarsten. Ik ben ook niet opgehouden met opruimen. Wel heb ik met extra veel aandacht alles opgeborgen wat ik vond. Dacht ik, dat ik haar op die manier in leven kon houden, terug kon halen? Nee, ik besefte heel goed dat ze er niet meer was. Ik moest haar loslaten; afscheid nemen. Dat voelde als rouw; de leegte na een verlies. Tegelijkertijd hield ik me voor dat ik niet hoefde te rouwen. Ze leefde immers toch nog?
Ik bleef achter met een vreemd, verward en vooral pijnlijk gevoel.
Nu ik me dit voorval herinner moet ik weer denken aan de vraag die ik ken vanuit het Boeddhisme en die me destijds ook overviel: ‘Kijk eens naar een foto van jezelf toen je een baby was. Ben jij dat, of ben je een ander? Ben je dezelfde of ben je verschillend?“
Ik heb dat altijd een moeilijke vraag gevonden en heb er nooit een antwoord op weten te vinden. Want ja, ik was natuurlijk die baby, maar nee, ik ben die baby ook niet want ik ben veel ouder. Tijdens het voorval op de zolder wist ik ook niet hoe het nu zat tussen het achtjarige meisje en de jonge vrouw van begin twintig.
Het ‘officiële’ antwoord op de vraag luidt: ‘Geen van beide. Ze zijn niet gelijk, maar ook niet verschillend. De werkelijkheid overstijgt de dualiteit.’
Tot nu toe heeft dat antwoord me nooit veel gezegd. Ik begreep het gewoon niet. Voor mij waren de baby en de volwassene twee verschillende personen, waarvan er eentje, de baby, niet meer bestond. En zo bestond het achtjarige springerige meisje ook niet meer.
Maar nu ik dit voorval nog eens overdenk, zeker vijftien jaar later, begin ik dit antwoord te begrijpen. Ik kan nu zien dat je de baby en de volwassene niet moet zien als twee losstaande personen, maar als verschijningsvormen in een doorgaand proces. Als je met zulke ogen kijkt, kun je in de baby de volwassene al zien; de volwassene die uit de baby zal groeien. En in de volwassene kun je dan de baby zien; uit die baby is de volwassene gegroeid. De volwassene ligt besloten in de baby en de baby ligt besloten in de volwassene.
Zoals je in het zaad de bloem al kunt zien en in de bloem het zaad weet.
Dat ik dit antwoord nu wel kan begrijpen terwijl ik dat vroeger niet kon, heeft ermee te maken dat ik het nu ook zo kan voelen. Het antwoord is niet alleen een rationeel inzicht, maar een beleefde ervaring. Het achtjarige meisje is niet weg al is ze weg. Ze bestaat nog steeds. Niet alleen in de volwassen vrouw die ze nu is, maar ook in mij. Om te beginnen als de levendige herinnering die ik aan haar heb, maar vooral door wat ik met haar heb meegemaakt en door haar heb geleerd. Door en met haar ben ik bijvoorbeeld veranderd van jonge vrouw tot moeder. Zij heeft mij mede gevormd. Zoals mijn ouders en talloos vele anderen mij hebben gevormd en op die manier in mij doorleven.
Thich Nhat Hanh noemt dit ‘inter-zijn’. De werkelijkheid bestaat niet uit losse ‘plaatjes’, het is een film waarin alles en iedereen met elkaar is verbonden, waardoor alles en iedereen elkaar vormt en alles door iedereen is gevormd. Die ‘film’ overstijgt de dualistische wereld.
Het is heel bijzonder, in zekere zin troostend om dit zo te ervaren. Maar toch; wat kijk ik graag naar de knipseltjes en frutseltjes van dat kleine meisje ……
Lieve Riekje
Wat heb je dit mooi beschreven en voor mij is dat dit er zo staat zo waar. We zijn verbonden met al wat in ons is. En het is hier en nu even de werkelijkheid.
Lieve groet
Yke
Fritz Perls zei: het ‘nu’ is de plaats waar de naald de grammofoonplaat raakt. Ik vind dat een prachtige metafoor: het hele muziekstuk staat op de plaat, maar we horen dat stukje dat wordt aangeraakt.
Dag Riekje,
Jouw stukje triggerde een herinnering: op het sterfbed van mijn vader (86 jaar) arriveerde uit Frankrijk zijn jongste en enige nog levende broer (81 jaar).. Twee magere oude mannetjes. Ze zaten naast elkaar op het bed van mijn vader, met bungelende benen.
Maar, wat ik zag was niet twee oude mannetjes, maar twee ondeugende broertjes, jochies van lagere school, met een sfeer van kattenkwaad.
Ik heb in stilte genoten. En nu dus weer,
Joke
Oh, wat prachtig om tegelijk die twee oude mannen en de twee baldadige jongetjes te zien. Een prachtig beeld.
Lieve Joke, wat bijzonder om je zo weer te beleven.
Zelf nu zo’n oud mannetje zat ik net, midden op de dag met bungelende 85 jarige beentjes op de rand van mijn bed.
wat zou het leuk zijn om naast jou te zitten met ook bungelende beentjes.
Het verhaal van Riekje maakt dat ik 100.000 herinneringen naar de voorgrond kan halen en weer beleven.
Zijn wij onze herinneringen? Ja dat zijn wij, liefs, Tom
lieve Riekje, het is welhaast ongelooflijk hoe onze werelden vaak overeen komen. Wat je hier schrijft is voor mij zo herkenbaar. Het is mij vooral met een van mijn kinderen overkomen. Niet door het vinden van frutseltjes en prutseltjes (hoe kan het dat ik die woorden ook altijd gebruik..?), maar door iets wat ik las. T.g.v. de 40e verjaardag van dit kind hadden haar zussen een tijdschrift voor haar gemaakt en ik mocht het voorwoord schrijven. Ik spitte door oude foto- en dagboeken en las de volgende regels: “S. kwam verkleumd aan op het ijs, na de reis erheen bij T. achterop de fiets. Ze krijste alles bij elkaar terwijl T. mij belde vanaf de ijsbaan, om haar met de auto te komen ophalen. Op haar klompen, met haar muts tot vlak boven haar neus, klost ze boos achter me aan, met vuurrode wangen.” Het gaf mij dezelfde weemoedige en haast pijnlijke ervaring die jij ook beschrijft: dit kind is er niet meer. Ik heb daar ook heel lang mee rondgelopen, met dat gevoel van gemis. Je komt weer op het goede moment met je heldere gedachten Riekje en het is weer zo herkenbaar. Dank! Nelleke
Wat een mooi en ontroerend verhaal. Zoals je het schrijft zie ik het ook voor me. Ja, wat lijken we elkaar met al onze moeder-gevoelens.
goeiemorgen Riekje,
en hartelijk dank voor het delen van de schattige, ontroerende tekeningetjes en knutsels van je dochter! Ze was duidelijk een heel vrolijk, kreatief kind! Ik ben ook blij met je verhaal over het “inter-zijn”, de mooie verklaring hoe we met elkaar verbonden zijn, elkaar vormen en in elkaar doorleven. Het is ook troostrijk… niets en niemand ‘verdwijnt’ zomaar, zonder sporen achter te laten. Ik wens je een mooie zondag, met lieve groet / SHALOM
S t e l l a
Ja, dat is heel troostend te weten: niemand verdwijnt zomaar, zonder sporen na te laten.
Dank weer voor je beeldende verhaal., Riekje. Zo invoelbaar.
Ik ervaar dat ook wat mijzelf betreft: die onbevangen kleuter, dat verwachtingsvolle leergierige schoolkind, die verliefde tiener, onzekere moeder en ga maar door.
Met verwondering en ook heimwee soms weet en voel ik: dat was ik allemaal. Daardoor ben ik geworden die ik nu ben.
Het helpt me ook met zachtere ogen te kijken naar mensen waar ik moeite mee heb: dan stel ik me hen voor als klein kind en komt ook meer interesse voor hun achtergrond.
Ook buiten is het grote loslaten begonnen: een tapijt van oranje beukenblad in de tuin. Ik struikel over eikels en beukennootjes. De walnotenboom is zo gul dit jaar. Zou er een heel strenge winter aankomen?
Mooie zondag en hartegroet,,
Heleen.
Thich Nhat Hanh vraagt mensen vaak om met mededogen te kijken naar het kleine kind dat hun ouders ooit waren. Mij helpt dat inderdaad veel.
Ik hoorde laatst iemand vertellen dat veel eikels en noten meer te maken heeft met gunstige voorwaarden in het voorjaar en de zomer, dan met een aanstaande koude winter. Het was een bioloog of zo; iemand die het kon weten in ieder geval.
Dus ik voelde me gerustgesteld wat betreft de energie-kosten.
Dank je want zo mooi, zo raak, zo inspirerend
Dankjewel. Fijn te horen dat mijn verhaal je inspireert.
Oorspronkelijke energie, is de associatie die ik maak, Riekje.
Een woord wat ik van jou geleerd heb uit een van jouw boeken (Ruzie).
In mijn proces ben ik bezig mijn oorspronkelijke energie weer te herinneren en toe te eigenen.
Jouw blog is een stapje in mijn proces en heeft mij vrolijk gemaakt!
Dank je wel.
Ik noem vreugde een van de kenmerken van oorspronkelijke energie: missie geslaagd dus!
Dank, Riekje, heel mooi, recht uit en in het hart.
Jazeker, dit kwam recht uit mijn hart. Goed gezien.
Prachtig,..en herkenbaar.
We blijven altijd moeder van die prachtige zoon of dochter,. Ik heb er twee,…en de oudste fladdert als een vlinder door het leven,..omdat ze bijzonder is, en bij de jongste komt het niet vanzelf aanwaaien. Ja ze zijn volwassen en hebben recht op hun eigen leven.. Ook mijn bijzondere kind.
De tekeningen, werkjes , aan mij geschreven briefjes zijn op een plekje bewaard. Of een enkele die ik zo leuk vind in een lijstje aan de wand. Ik blijf toch moeder,..van twee mooie ( volwassen) kinderen
Ja zo gaat het; je blijft moeder. Daarom voegde ik dat kleine vogeltje nog toe aan het eind van mijn verhaal.
Heerlijk om te lezen, en zo herkenbaar!
Ik denk dat alle moeders dit gevoel wel kennen. Vaders trouwens ook! Het is en blijft een wonderbaarlijk proces: die kinderen (en later kleinkinderen) te zien ontwikkelen van baby’s naar volwassenen.
Grappig ik zie zoveel mooie kinderteningen en plaksels. Ook je dochter met het mooie blaauwe jurkje staat direkt ahw voor me in mijn kamer en zie ik haar hoe je haar zo kenmerkend beschrijf. Je kunt zo beeldend schrijven dat ik direct de belevenissen voor me zie, springlevend. Je kunt er altijd naar terug.
Ik ben koffers aan het maken, voor onze kinderen. Ik vul ze met herinneringen. Die liggen voor het oprapen. Ik ben nl niet goed in zolders opruimen.
Er gaan very dierbare herinneringen door mijn handen. Een babytruitje, hun favoriete voorleesboek. Kleine geschreven briefjes, plakwerkjes voorzien in hanenpoten geschreven teksten. Ik doe iedere dag wat anders trek ik het niet. Ik leef namelijk mijn laatste eindje. Vreemd alles lijkt in een ander daglicht te staan, een andere dementie.
Voor mij nog niet geboren eventuele kleinkind maak ik ook een klein koffertje met een boekje, een knuffeltje en een boekje met mijn eigen geschreven verhaaltjes, zodat ze/hij toch haar oma een beetje leert kennen.
Ik vind het pijnlijk hoe voortgang werkt, gepaard met rouw zoals ook jij het beschrijft in je blog van vandaag.
Zolders vol met herinneringen….met name juist in onze hoofden.
Ach ja, het lijkt me inderdaad moeilijk om zulke koffertjes voor je kinderen te maken, wanneer je je einde nabij weet. Ik kan heel goed begrijpen dat alles dan in een ander daglicht lijkt te staan zoals jij beschrijft.
Toch goed, om zo zorgvuldig stil te staan bij het komende afscheid. En wat zullen je kinderen blij zijn met de koffertjes die je zo zorgvuldig voor hen vult. En dat nu nog ongeboren kleinkind, wat zal die dankbaar zijn met het verhalenboekje van zijn/ haar oma.
Ja, afscheid nemen is en blijft lastig en pijnlijk, al kan ik me voorstellen dat er ook veel dankbaarheid voelbaar zal zijn als je al die mooie en dierbare herinneringen door je handen en je hoofd laat gaan.
Ik wens je veel zorgvuldigheid en aandacht toe en hoop dat je tijdens, of misschien wel dankzij dit vullen van de koffertjes uiteindelijk tot een vredige aanvaarding zult groeien.
Marga, wat ben je bezig -zo voelt dat voor mij- bezig een prachtig, kostbaar cadeau te maken voor je kinderen: een met tastbare herinneringen gevulde koffer, echt heel mooi. Ik zou wel even mee willen kijken als ze hun koffers openen. Kostbaar: ik vouw even mijn handen voor je.
Elma
Ja Riekje, wat bijzonder en wat gewoon. Als ouder (van 5 dochters) dwarrelen die herinneringen met een paar frutsels levend in mijn omgeving op tafel; dagelijks zien en beleven. Mijn God wat zijn mijn dochters mij Lief.
Wat mooi, om op je oude dag zo veel liefde te kunnen voelen. 5 dochters! Heel veel om van te houden!
Wat mooi wat je deelt.
Die knipseltjes zijn zo leuk!
Prachtig zulke kinderen.
Dankjewel voor het delen.
Ja, aandoenlijk he, al die kunstwerkjes!
Dank voor je reactie.